Güneş Tutulması Nedir

Güneş tutulması hadisesi kısaca; Ay’ın Dünya’nın etrafında dönerken Güneş ile Dünya’nın arasına girmesi ve bu üç gök cisminin aynı hizaya gelmesi halidir. Bu esnada Ay, Güneş’i tamamen ya da kısmen perdeler ve Güneş’in ışığının Dünya’ya düşmesini engeller.

Güneş tutulması hadisesinin meydana gelmesi için, Ay’ın mutlaka yeniay safhasında olması ve Dünya etrafındaki yörüngesinin düzlemi ile Dünya’nın Güneş etrafındaki yörünge düzleminin çakışması gerekir. Ay bir yıl içerisinde takriben 12 defa tur atmasına rağmen, Dünya’nın yörünge düzlemi ile Ay’ın yörünge düzlemi 5 derece gibi bir açı oluşturduğundan ve her defasında Güneş ile aynı hizaya gelmez ve bu doğa olayı her zaman gözlemlenmez.

Ay Güneş’ten yaklaşık 400 kere daha küçük olmasına rağmen, Dünya’ya Güneş’ten 400 kere daha yakın olduğundan ötürü gökyüzünde aynı büyüklükte gözükmektedir.

Bir senede en yılda en az iki, en fazla beş kere güneş tutulması meydana gelme imkânı vardır. Bu tutulmalardan en fazla ikisi tam tutulma olarak gerçekleşir. Tam tutulmayı gözlemleyen bir bölge tamamen karanlığa bürünür. Tam güneş tutulması haricinde kesinlikle güneşe çıplak gözle bakılmamalıdır. Güneş tutulmalarını izlemek için özel gözlükler ve koyu camlar kullanılır. Genellikle yurdumuzda güneş tutulması olduğunda, halkımız bu olayı evlerinde bulunan röntgen filmleri ile seyrederler.

Güneş Tutulması Nasıl Olur?

Güneş tutulması nasıl oluşur sorusunun cevabını yazının başında “Ay’ın Dünya’nın etrafında dönerken Güneş ile Dünya’nın arasına girmesi ve bu üçünün aynı hizaya gelmesi” şeklinde anlatmıştık. Tam manasıyla bir tutulma olması için Ay’ın muhakkak yeniay durumunda olması gerekiyor. Yine bu tutulma halinin farklı türleri var.

Güneş Tutulması Türleri

Güneş’in tutulma çeşitleri de farklı farklı olabilmektedir. Hepsi birer görsel harika olan bu gök hadiselerine kısaca değinelim.

Tam Güneş Tutulması

Ay’ın Güneş’i tamamen perdeleyip, Güneş ışıklarının dünyaya düşmesini engellemesi halidir. Tam tutulma olduğunda; Güneş’in ışıyuvarı Ay’ın karanlık gölgesiyle örtülürken Güneş’in ışıyuvarından daha soluk olan Güneş tacı çıplak gözle görünür hale gelir. Tam tutulma olduğunda birden gündüz gece gibi olur ve havadaki yıldızlar bile görünür.

Halkalı Güneş Tutulması

Ay ile Güneş yine aynı hizaya gelir ancak Ay, Güneş’ten daha küçük göründüğü için tutulma esnasında tutulma halka ya da yüzüğe benzer. Bu durum tamamen Dünya’nın ve Ay’ın yörünge hareketi ile alakalıdır. İkisinin de yörüngeleri daire olmadığından ötürü her zaman tam tutulma gerçekleşmez ve çoğu zaman halkalı tutulma olayı olmaktadır.

Hibrit Güneş Tutulması

Tam ve halkalı tutulma arasındaki haldir. Dünya’nın bazı yerlerinde tam, bazı yerlerinde ise halkalı olarak görülmesi halidir. Çok nadir olarak görülen bu hale hibrit tutulma denmektedir.

Parçalı Güneş Tutulması

Güneş ve Ay aynı hizada olmadığında Güneş’in bir kısmı karanlık görünür ve gölge konisi Dünya yüzeyiyle kesişmez.  Tam tutulma ve halkalı tutulmanın ilk ve son evresi parçalı tutulma halidir. Burada ayırt edici özellik, parçalı tutulmalarda Ay ile Güneş’in hiç aynı hizaya gelmemesidir.

Güneş Tutulmasının Göze Zararları

Güneş tutulması olmadığında bile güneşe doğrudan bakmak göze yoğun hasar vermektedir. Bunun için insanlar güneşe doğrudan bakmazlar. Güneşe doğrudan bakmak göz retinasını aşırı derecede zedeler. Güneş’in parlak ışınlarına doğrudan maruz kalan göz retinasında kalıcı hasarlar meydana gelir ve buna bağlı kalıcı görme kusurları meydana gelebilir. Retina üzerinde acıya duyarlı sinirler olmadığından çoğu zaman kişi hasarın farkına dahi varamaz.

Güneş tutulmaları olduğunda Güneş’in parlaklığı azalıp doğrudan bakmaya imkân tanır insanlarda merakından ve cezbedici olmasından olayı bu doğa hadisesini temaşa etmek isterler. Güneş’in parlaklığı azalsa da göz bebeğimiz parlaklığa değil, genel ışığa göre tepki verir. Güneş kısmen perdelediğinde, normal halinden daha geniş göründüğü ve göz retinası daha çok ışınıma maruz kaldığı için, normal şartlarda güneşe bakmaktan daha çok göze zarar verir. Bu sebepten ötürü mutlaka bu doğa hadisesi gözlemlenirken uygun gözlükler ve koyu camlar arkasından güneş tutulması izlenmelidir.

Türkiye’de gözlemlenen en son tam tutulma 29 Mart 2006 günü saat 10:11 sularında gerçekleşmiştir. Yurdumuzdan görülebilecek bundan sonraki en yakın tam güneş tutulması tarihi ise 30 Nisan 2060 günü yine saat 10:11’de gerçekleşecektir.