RayOfHope
Üye
Vergi Hukuku
Ders Notları
1. BÖLÜM
1. Vergi Hukukunun Konusu
Vergi hukukunun konusu, kisilerle devlet arasındaki vergi iliskisidir. Vergi, toplumu
meydana getiren kisilerin devlete yaptıkları karsılıksız ve zorunlu bir demedir. Bu
anlattıklarımız erevesinde vergi hukukunu su sekilde tanımlamak mmkndr: “Vergi
hukuku, kisilerle devlet arasında vergi iliskisinden doğan vergi devinin; niteliği, doğması ve
tahsili gibi hususları dzenleyen kuralların btndr.”
Baska bir ifade ile “Vergi hukuku, devletin kamu gcne dayanarak toplumu olusturan
kisilerden aldığı vergi, har, resim ve benzeri gelirler dolaysıyla ortaya ıkan karsılıklı hak ve
devleri dzenleyen bir kamu hukuku dalıdır.”
Anayasa’da yer alan baslıca vergileme ilkeleri
a) Vergilemede Genellik Đlkesi
Herkesin kamu giderlerini karsılanması iin mali gcne gre vergi demesi; maliye
teorisinde “vergilemede genellik ilkesi” olarak nitelendirilir.
b) Vergilemede Adalet Đlkesi
Maliye teorisinde yer alan vergileme ilkelerinden “adalet ilkesi” Anayasa’da verginin “mali
g”e gre denmesi ve “vergi yknn adaletli ve dengeli dağıtılması” seklinde ifade
edilmistir. “Mali g” kavramı ile “deme gc” kavramı zdestir. Anayasada yer alan bu
ilkeye gre, vergilemede ykmllerin kisisel durumları ile ekonomik durumlarının gz
nnde bulundurulması zorunludur.
c) Verginin Kanunilik Đlkesi
Verginin kanunilik ilkesi, kanunsuz vergi alınamayacağını ifade eder. Kanunilik ilkesi
hukukta “tipiklik” olarak da nitelendirilir. Tipiklik, somut maddi olayın soyut hukuk
kurallarına uygun olmasını ifade eder.
ﾖte yandan verilendirmeye iliskin dzenlemeler Anayasa’nın diğer ilklerine de aykırı olamaz.
ﾖrneğin Anayasa’da yer alan, “kanun nnde esitlik ilkesi” Vergi Hukuku bakımından son
derece nemlidir. Anayasa’ya gre “herkes dil, din, ırk, renk, cinsiyet, siyasi dsnce, felsefi
inan, din, mezhep ve benzeri sebeplerden ayırım gzetilmeksizin kanun nnde esittir”
“Hibir kisiye, aileye zmreye ve sınıfa imtiyaz tanınmaz.”
“Devlet organları ve idare makamları, btn islemlerinde kanun nnde esitlik
ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadır.”
Vergi Hukukunun Kaynakları
Hukukta kaynak denildiğinde, hukuk kurallarının brndğ biimler anlasılır. Hukuk
kuralları, anayasa, yasa ( kanun ), tzk, ynetmelik, vb. biimdedir. Hukukta kaynaklar
bağlayıcılık derecesine gre, temel ( asli ) kaynaklar ve yardımcı ( tali ) kaynaklar olmak
zere ikiye ayrılabilir.
- 2 -
Bağlayıcılık Derecesine Gre
Vergi Hukukunun Kaynakları
Temel ( Asli) Kaynaklar Yardımcı ( Tali = Đkincil ) Kaynaklar
Anayasa Yorumlayıcı Tebliğler
Anayasa Mahkemesinin Đptal Kararları Mukteza ( ﾖzelge )*
Kanun Genelge
Uluslar arası Anlasmalar Genel Yazılar
Đtihadı Birlestirme Kararları Sirkler**
Kanun Hkmnde Kararname Yargı Kararları
Bakanlar Kurulu Kararları Bilimsel Grsler
Tzk
Ynetmelik
Dzenleyici Tebliğler
*Mukteza: Mkelleflerin vergi kanunlarının uygulanmasında tereddt ettikleri hususlara
iliskin olarak Maliye Bakanlığının yetkili kıldığı birimlerinden istedikleri yazılı aıklama.
**Sirkler: Mkelleflerin vergi uygulaması bakımından tereddt ettikleri hususlarla ilgili
olarak Maliye Bakanlığı tarafından yapılan aıklamaları ieren yazılardır.
Vergi uygulamasında mukteza ( zelge ) ile sirkler aynı amaca hizmet eden benzer
kaynaklardır.
Mukteza, vergi uygulamasında tereddde dsen herhangi bir mkellefin sahsi basvurusu
zerine yetkili makamlar tarafından kisiye zel olarak yapılan yazılı bir aıklamadır. Buna
karsılık sirkler ise, tereddtl konular hakkında belirlenmis olan muktezaların kamuoyuna
duyurulmasına iliskin Maliye Bakanlığı’nın aıklamalardır.
Vergi Kanunlarının Yer, Zaman ve Anlam Bakımından Uygulanması
A. Vergi Kanunlarının Yer Bakımından Uygulanması
Kanunlar, bir devletin lkesindeki egemenliğin doğal bir sonucu olarak, lke iinde yasayan,
vatandas ve yabancılara aynı lde uygulanır. Buna, kanunların uygulanmasında “mlkilik
ilkesi” denir.
Bunun yanında, bir lkenin ıkardığı kanunlar, lke dısında yasayan vatandaslara da
uygulanır. Buna ise, kanunların uygulanmasında “sahsilik ilkesi” denir. Mlkilik ve sahsilik
ilkesinin aynı anda uygulanmak istemesi, yani bir lkenin; kanunlarını lke ierisinde yasayan
yerli ve yabancılarla birlikte lke dısında yasayan vatandaslarına da uygulamak istemesi
halinde atısma doğacağı kuskusuzdur. ﾇnk bu durumda lkesinin dısında yasayan bir
kimse, aynı anda hem kendi lkesinin hem de yasadığı yabancı lkenin kanunlarına muhatap
olmak durumunda kalır.
ﾖrnek: Trkiye’de faaliyet gsteren bir Alman vatandasının elde ettiği gelirden dolayı, Trk
vergi idaresi mlkilik gereği vergi almak isteyecektir. Aynı gelir zerinden alman Devleti,
sahsilik ilkesi gereği vergi almak ister.
B. Vergi Kanunlarının Zaman Bakımından Uygulanması
Kanunların zaman bakımından uygulanmasında en nemli sorun, ıkarıldıkları tarihten nceki
olaylara uygulanıp uygulanamayacağıdır. Buna kanunların geriye yrmesi de denir.
Kanunlar, kural olarak yrrlğe girdikten sonraki olaylara uygulanır. Bundan ıkan sonu,
kanunların yrrlğe girmeden nceki olaylara uygulanmamasıdır. Buna kanunların geriye
yrmezliği ilkesi denir.
- 3 -
Ancak uygulamada vergi kanunlarının ok sık geriye yryen hkmler tasıdığı
grlmektedir.
Vergi kanunlarının geriye yrmesi baslıca iki yolla ortaya ıkmaktadır:
Birincisi, vergilendirme dnemi sona ermeden veya vergilendirme islemi henz
tamamlanmadan nce ıkarılan bir kanunun vergilendirme dnemi basından itibaren hkm
ifade etmesi veya henz tamamlanmamıs bir olayı kapsaması seklindedir.
Đkincisi, vergilendirme dnemi sona erdikten veya vergilendirme islemi tamamlandıktan sonra
ıkarılan bir kanunun sona eren vergilendirme dnemi veya tamamlanmıs olan vergilendirme
islemini de kapsamaktadır.
C. Vergi Kanunlarının Anlam Bakımından Uygulanması ( Yorum )
Kanunların yorumu, soyut hkmler ieren kanunların somut olaylara uygulanabilmesi iin
anlamının belirlenmesidir. Kanunları doğru olarak uygulanması isabetli bir biimde
yorumlanmasına bağlıdır.
1. Yorum ﾇesitleri
a) Yasama Yorumu
b) Đdari Yorum
c) Yargı Yorumu
d) Bilimsel Yorum
2. Yorum Yntemleri
Yorum yntemi, yorum yapılırken izlenecek yol anlamına gelir. Yorum sırasında
izlenilebilecek baslıca yntemleri, asağıdaki gibi ele almak mmkndr:
a) Lfzı ( szel veya deyimsel) Yorum
b) Ruhi ( amasal ) Yorum
c) Tarihsel Yorum
d) Sistematik Yorum
3. Trk Vergi Sisteminde Yorum
Vergi kanunları lafzı ve ruhu ile hkm ifade eder. Lafzın aık olmadığı hallerde vergi
kanunlarının hkmleri; konulusundaki maksat, hkmlerin kanunun yapısındaki yeri ve
diğer maddelerle olan bağlantısını gz nnde tutularak uygulanır. Buna gre Trk Vergi
Sisteminde, lafzı ve ruhi yorum yntemlerinin birbirlerini tamamlayan bir btn olduğu ve
vergi kanunlarının uygulanmasında her iki ynetimin birlikte gz nnde bulundurulması
gereği ortaya ıkıyor.
4. Yorumun Sınırları ve Kıyas Yasağı
Kıyas; hakkında hkm bulunmayan bir olayla ilgili olarak karar vermek iin, zellikleri ve
sartları ona benzeyen ve hakkında hkm bulunan baska bir olayla benzetme yapmak
suretiyle hkm ıkartılmasıdır. ﾖzel hukukta kıyas, kanun bosluklarının doldurulmasında
basvurulabilen bir yoldur. Ancak, kanunla dzenlenmesi anayasal bir zorunluluk olan
vergilendirme ile ilgili olarak kıyas yapılması mmkn değildir. ﾇnk Anayasa’ya gre,
vergi ykmllğ ancak kanunla dzenlenir.
- 4 -
2. BÖLÜM
Vergilendirmeye Đliskin Temel Kavramlar
A. Verginin Konusu
Verginin konusu, kısaca, verginin zerinden alındığı seydir. Bu sey ekonomik bir değer,
hukuki bir muamele, fiziki bir varlık, bir fiil, bir olay vb. maddi ya da gayri maddi unsur
olabilir.
B. Verginin Alacaklısı
Vergini en neli unsurlarından biri, devlet tarafından zorla alınmasıdır. Burada ki zorlama, hi
sphesiz, keyfi değil, hukuk kuralları iinde yapılan bir zorlamadır. Bu nedenle, verginin
alacaklısı devlettir. Ancak, buradaki devlet kavramı, sadece merkezi hkmet rgtnden
ibaret değildir. Toplumu olusturan kisilerden vergi alam yetkisine sahip olan devlet, vergi
toplama yetkisini yerel ynetimlere ( belediyelere, il zel idarelerine ) ve diğer kamu tzel
kisilerine devredebilir.
C. Verginin Mkellefi ( Ykmls )
VUK, vergi mkellefini, “Vergi kanunlarına gre kendisine vergi borcu terettp eden (dsen)
gerek veya tzel kisidir” biiminde tanımlamıstır.
Vergi mkellefi olabilmek iin kanuni ehliyet sart değildir. Ancak bu kisilerin,
vergilendirmeye iliskin sekli devleri onların kanuni temsilcileri tarafından yerine getirilir.
ﾖte yandan, herhangi bir verginin kanuni mkellefi, kendisinin demis olduğu vergiyi
baskasına yansıtabilir. Bu durumda dediği vergiyi baskasına yansıtmayı basaran kanuni
mkellef, “aracı mkellef” konumuna geer. Vergiyi en son zerine alan kisi ya da kurum
ise, “verginin tasıyıcısı ( yklenicisi )” olur.
Mkellefin ﾖdevleri
a) Bildirimde Bulunmak
b) Defter Tutmak
c) Defterlerin Tasdiki
d) Kayıt Nizamına Uymak
e) Kayıtların Belgelenmesi
Vergilendirmeye iliskin ve defter kayıtlarına esas teskil edecek islemlerin belgelendirilmesi
zorunludur.
Dzenlenmesi gereken baslıca belge trleri asağıdaki gibi sıralamak mmkndr:
1) Fatura
2) Perakende Satıs Vesikaları
3) Gider Pusulası
4) Mstahsil Makbuzu
5) Serbest Meslek Makbuzu
6) ﾜcret Bordrosu
7) Sevk Đrsaliyesi
8) Tasıma Đrsaliyesi
9) Yolcu Listeleri
10) Gnlk Msteri Listeleri
- 5 -
f) Defter ve Belgelerle Diğer Kayıtların Muhafaza ve Đbraz ﾖdevi
g) Vergi Đnceleme Elemanlarına Yardımcı Olma ﾖdevi
h) Vergi Levhası Asma Zorunluluğu
i) ﾖdeme Kaydedici Cihaz Kullanma Mecburiyeti ve Elektronik Ortamda Kayıt ve
Belge Dzeleme
j) ﾇiftilerin Ekim ve Sayım Beyanında Bulunma Mecburiyeti
k) Gerek Usule Tabi Olmayan ﾜcretlilerin Vergi Karnesi Alma Mecburiyeti
l) Vergi Beyannamelerinin Tasdik Mecburiyeti
m) Vergi Kimlik Numarası Almak ve Kullanmak Mecburiyeti
n) Maliye Bakanlığının Yetkisi Đle Getirilen ﾖdevler
D. Vergi Sorumlusu
1. Vergi Sorumlusunun Tanımı
Vergi sorumlusu, kendisi vergi mkellefi olmadığı halde, esas mkellef adına vergiyi demek
zorunda olan kisidir. VUK, vergi sorumlusunu, “Vergini denmesi bakımından alacaklı vergi
dairesi ile muhatap olan kisidir.” seklinde tanımlamıstır.
2. Vergi Mkellefi ile Vergi Sorumlusu Arasındaki Fark
Vergi mkellefi kavramı ile vergi sorumlusu kavramı birbirinden farklıdır. Bu nedenle, vergi
mkellefini, “Vergi borcu sahsında doğan kisidir.” biiminde tanımlamak mmkndr. Buna
karsılık, vergi sorumlusu ise, esas mkellef adına doğan vergi borcunu vergi dairesini deme
zorunda olan kisidir.
Vergi sorumluluğu, mkellefiyet devinde olduğu gibi kanundan doğar ve baskalarına
devredilemez. ﾖrneğin, vergi sorumlusu olan bir isveren ile vergi mkellefi olan isi arasında
yapılan ve cret gelirinden dolayı isiye dsen vergi borcunun isinin kendisi tarafından
denmesini ngren bir anlasma geersizdir.
Vergi sorumluluğu iin medeni hakları kullanma ehliyetine sahip olmak ( resit ve mmeyyiz
olmak, kısıtlı bulunmamak ) sartı gerekli değildir. Bu nedenle; kkler, kısıtlılar ve
mmeyyiz olmayanlarda vergi sorumlusu olabilirler. Ancak kklerin ve kısıtlıların vergi
sorumlusu olmaları halinde, bunlara dsen devler, kanuni temsilcileri tarafından yerine
getirilir.
3. Trk Vergi Sistemindeki Baslıca Sorumluluk Halleri
a) Vergi Kesenlerin Sorumluluğu
b) Mirasıların Sorumluluğu
c) Kanuni Temsilcilerin Sorumluluğu
1) Gerek Kisilerde Kanuni Temsil
Gerek kisilerde kanuni temsil; kkler, kısıtlılar ve mmeyyiz olmayanlar iin sz
konusudur. Fiil ehliyeti olmayan bu kisilerin ykmllk ve sorumluluk devleri, bunların
kanuni temsilcileri tarafından yerine getirilir. Kanuni temsilci; kkler iin veli, mmeyyiz
olmayanlar iin vasi, kısıtlılar iin kayyım olarak tayin edilen kisilerdir.
2) Tzel Kisilerde Kanuni Temsil
Tzel kisilerde rneğin, anonim sirketlerde kanuni temsilci ynetim kuruludur. Ancak
szlesmeye hkm konulmak kaydıyla anonim sirkette kanuni temsilcilik grevi, ynetim
kurulu baskanına veya her hangi bir ynetim kurulu yesine bırakılabilir.
Kolektif sirketlerde ortakların her biri, sirketin kanuni temsilcisi konumundadır.
- 6 -
d) Limited Sirketlerin Vergi Sorumluluğu
e) Tasfiye Memurlarının Sorumluluğu
f) Emlak Vergisinde Sorumluluk
g) Katma Değer Vergisinde Sorumluluk
h) Serbest Muhasebeci, Serbest Muhasebeci Mali Msavir ve Yeminli Mali Msavirlerin
Sorumluluğu
i) Diğer Sorumluluk Halleri
Karnesiz Hizmet Erbabı ﾇalıstıranların Sorumluluğu
Motorlu Tasıtlar Vergisinde
Veraset ve Đntikal Vergisinde
Damga Vergisinde
4. Vergi Hukukunda Đradi Temsil ve Veklet
Temsil, temsil edilmek istenen kisinin beyan edeceği tek taraflı bir iradeyle baska bir kimseyi
yetkili kılmasıdır. Veklet ise, temsil edilecek olan kisi ile temsil yetkisi verilecek kisinin
karsılıklı irade beyanları ile gereklestirilen bir hukuki islemdir.
Temsilde, temsile yetkili kisinin temsil ettiği kisinin islerini yapmak zorunluluğu yoktur.
Ancak veklette vekil, bir isi ya da islemi yerine getirmeyi taahht eder.
5. Teselsl ( Zincirleme ) Sorumluluk
Teselsl, belli bir borcun tamamından birden fazla kisinin sorumlu olmasıdır. Vergi
Hukukunda teselsl, aynı vergi borcundan dolayı birden fazla kisinin sorumlu tutulması
halidir. Mteselsil sorumluluk halinde, vergi dairesi vergi alacağının tamamını borlulardan
herhangi birinden tahsil etmesi durumunda, diğerlerinin de borcu sona erer.
E. Vergiyi Doğuran Olay
Vergiyi doğuran olay, ykml aısından vergi borcunu, devlet aısından ise vergi alacağını
meydana getiren olaydır. Vergi alacağı vergi kanunlarının vergiyi bağladıkları olayın vukuu
(meydana gelmesi) veya hukuki durumun tekemml (tamamlanması) ile doğar.
F. Muafiyet ve Đstisna
Muafiyet, vergi mkellefiyetinde kısıtlamayı ifade ederken, istisna vergi konusunda
kısıtlamayı ifade eder. Her iki terimin ortak zelliği, sonuta vergi borcunda bir kısıtlama
meydana getirmis olmasıdır.
Muafiyet, vergi kanunlarına gre vergilendirilmesi gereken bir kisinin, kısmen veya
tamamen, srekli veya geici olarak vergi dısı tutulması seklinde tanımlanabilir.
Đstisna ise, vergi kanunlarına gre vergilendirilmesi gereken bir konunun, kısmen veya
tamamen, srekli veya srekli veya geici olarak vergi dısı tutulması seklinde tanımlanabilir.
G. Vergi Matrahı
Matrah kelimesi ıkarılmıs anlamına gelir. Buna gre vergi matrahı vergilendirilecek değerler
zerinden vergiye tabi olmayan bazı unsurların ıkarılmasından sonra kalan değer anlamına
gelir.
Vergi uygulamalarında matrah, “vergi borcunun hesaplanabilmesi iin, vergi tarifesinin
zerinde uygulandığı değer anlamına gelir.” Bu değer, parasal bir değer ise, ad-valorem
matrahtan sz edilir. Sayet bu değer, fiziki ya da teknik bir değer ise spesifik matrak
trnden sz edilir.
- 7 -
Gnmzde en yaygın matrah tr ad-valorem, yani ekonomik ya da parasal değer esasına
dayanan matrahtır. Spesifik matrah uygulamasına rnek Motorlu Tasıt Vergisi’ni
gsterebiliriz.
H. Verginin Tarifesi
Vergi tarifesi “vergi borcunun hesaplanabilmesi iin matraha uygulanan llerdir.”
biiminde tanımlanabilir. Gnmzde bu ller, daha ok oran (nispet) seklindedir. Ancak,
bazı vergiler iin maktu ller, yani sabit bir tutar seklinde tarife yapısı sz konusudur.
Đ. Vergilendirme Đslemleri
I. Verginin Tarhı ve Tarh Usulleri
1. Verginin Tarhı (Tarhiyat)
Verginin tarhı, kısaca vergi borcunun hesaplanması islemidir. Bu islem “tarhiyat” olarak
adlandırılmaktadır. Buna gre, verginin tarhı vergiyi doğuran olayla baslayan vergileme
srecinde, somut bir sekilde vergi dairesi tarafından hesaplanmasıdır.
Vergi tarhı isleminin en nemli zelliği, bu islemin idari bir islem niteliğinde olmasıdır.
2. Tarh Usulleri
a) Beyan Usulne Gre Tarh
Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi, Katma Değer Vergisi, Emlak Vergisi gibi nemli vergilerin
hepsinin tarhı beyan zerinden yapılır. Bu usuln esası; mkellefler veya vergi sorumluları
tarafından kanunlarda n grlms ilkelere uygun olarak beyan edilen matrahlar zerinden
vergi borcunun hesaplanmasıdır.
b) Vergi Borcunun Vergi Đdaresi Tarafından Tarhı
• Đkmalen Vergi Tarhı
Đkmalen vergi tarhı isminden de anlasılacağı gibi tamamlayıcı bir tarh islemidir. “Bir vergi
tarh edildikten sonra, bu vergi ile ilgili defter, kayıt, belge veya kanuni llere dayanılarak
tespit edilen matrah farkı zerinden yapılan vergi tarhıdır.
• Re’sen Vergi Tarhı
Vergi borcunun vergi idaresi tarafından doğrudan tarh edilmesi islemidir.
Re’sen tarh, kısaca, kanundaki sebeplerin ortaya ıkması durumunda, vergi borcunun vergi
idaresi tarafından doğrudan hesaplanması demektir.
VEK’ un 30.maddesinde yer alan re’sen tarh sebepleri sunlardır:
Vergi beyannamesinin sresinde verilmemesi
Kanuni defterlerin tutulmaması
Tutulan defterlerin veya verilen beyannamelerin gerek durumu yansıtmaması
Mali msavir ve yeminli mali msavir gibi serbest meslek mensuplarına
imzalattırma mecburiyeti getirilen beyanname ve eklerini imza ve tasdik
ettirilmemesi
** Re’sen vergi tarhının ikmalen vergi tarhından farkı sudur: Re’sen vergi tarhı defter, kayıt
ve kanuni llere dayanılmadan doğrudan vergi idaresi tarafından yapılır. Buna karsılık,
ikmalen vergi tarhı ise defter, kayıt ve kanuni ller zerinden yapılır.
• Verginin Đdarece Tarhı
- 8 -
c) Gtr Usul
Gtr usul, vergilendirilmede, gerek usuln aksine esitli mkellef gruplarına ait vergi
matrahının, belge ve defterlere dayandırılmadan kanunlarda belirlenmis llere gre tespit
edilmesidir.
II. Verginin Tebliği ve Tebliğ Usulleri
1. Verginin Tebliği
Tebliğ, vergilendirmeyi ilgilendiren ve hkm ifade eden hususların yetkili makamlar
tarafından mkellefe veya ceza sorumlusuna yazı ile bildirilmesidir.
2. Tebliğ Usulleri
a) Posta ile Tebliğ
b) Memur Aracılığıyla Tebliğ
c) Đlan Yoluyla Tebliğ
III. Verginin Tahakkuku
Verginin tahakkuku, tarh ve tebliğ edilen bir verginin denmesi gereken safhaya gelmesidir.
Beyan usulne gre vergilendirmede tarh, tebliğ ve tahakkuk i iedir. Baska bir deyisle
beyannamenin verilmesiyle birlikte vergi tebliğ ve tahakkuk etmis sayılır.
Tarh islemi, vergi dairesinin tek yanlı olarak tesis ettiği bir islemdir. Bu nedenle bu islem her
zaman doğru olmayabilir. Vergi yargısında dava ama sresi 30 gndr. Mkellef bu sre
ierisinde dava amaz ya da atığı dava aleyhine sonularsa vergi borcu kesinlesmis olur.
Bu yzden tahakkuk kavramı ile kesinlesme kavramını birbirinden ayırmak gerekir.
Mkellef sresinde dava amamıssa tahakkuk ile kesinlesme aynı anda gereklesmis olur.
Sayet dava aılmıssa, vergi mahkemesinin kararına kadar verginin tahakkuku ertelenmis olur.
Kararla birlikte vergi tahakkuk eder. Mahkeme kararına karsı yasal sre ierisinde itiraz ya da
temyiz yoluna gidilmese karar kesinlesir.
IV. Verginin Tahsili
1. Verginin Tahsili Kavramı ve Verginin ﾖdeme Zamanı
Verginin tahsili, vergi borcunun kanuna uygun surette denmesidir.
ﾖdeme, alacaklı tahsil dairesinin yetkili ve sorumlu memurları tarafından verilecek makbuz
karsılığı yapılır. Maliye bakanlığı, demenin zel deme sakileri kullanılmak suretiyle
yapılması zorunluluğunu getirmeye yetkilidir.
2. Verginin Zamanında ﾖdenmemesinin Sonuları
a) Gecikme Zammı veya Gecikme Faizi Uygulanması
Kamu alacağının deme sresi iinde denmeyen kısmına vadenin bitim tarihinden itibaren
her ay iin ayrı ayrı % 2,5 oranında gecikme uygulanır. Ay kesirlerine isabet eden gecikme
zammı gnlk olarak hesaplanır.
ﾖte yandan ikmalen, re’sen ve idarece yapılan tarhiyatlara ise gecikme zammı oranında
gecikme faizi uygulanır. Gecikme faizlerinin hesaplanmasında ay kesirleri dikkate alınmaz.
- 9 -
Buna gre tarh ve tahakkuk etmis bir verginin denmesinin geciktirilmesine gecikme zammı
uygulanırken, vergi borcu zamanında tahakkuk ettirilmemesi nedeniyle yapılan ikmalen,
re’sen ya da idarece tarhiyatlara ise gecikme faizi uygulanır.
** Gecikme Faizi ile Gecikme Zammı Arasındaki Fark: Gecikme faizi Vergi Usul
Kanununda ( VUK) dzenlenmistir. Buna karsılık, gecikme zammı ise Amme Alacaklarının
Tahsil Usul Hakkında Kanunda ( AATUHK ) dzenlenmistir. Gecikme faizinin
hesaplanmasında ay kesirleri dikkate alınmazken gecikme zammının hesaplanmasında ay
kesirleri dikkate alınır.
b) Yurtdısına ﾇıkıs Yasağı Konması
Pasaport Kanununa gre, vergi borlusu olan kisilerden pasaport vermeye yetkili makamlara
bildirilenlere pasaport verilemez. Pasaport almıs olanlarında yurt dısına ıkısı engellenir.
c) Cebri Tahsil Đslemine Baslanması (Vergi Đcrası)
Vergi alacağı, vadesinde demeyenlerden zorla tahsil edilir. Vergi alacağının cebri tahsilinde
uyulması gereken kurallar AATUHK’ DA dzenlenmistir. Buna gre cebri icra yollarına
basvurmadan nce mkelleflere borlarını 7 gn ierisinde demeleri veya bu sre iinde mal
bildiriminde bulunmalarını bildiren bir “deme emri” yazısı tebliğ edilir. ﾖdeme emri
yazısında borcun sresinde denmemesi halinde, mal bildirimine bulunulmadığı takdirde
borcun zorla tahsil edileceği ve borlunun, mal bildiriminde bulununcaya kadar, ayı
gememek zere hapsedileceği belirtilir.
Cebri tahsil islemi su sekilde yapılabilir:
Borca karsılık alınan teminatın paraya evrilmesi veya varsa kefilin takibi
Borcu karsılayacak malların haczedilerek paraya evrilmesi
Borlunun iflasını istemek
3. Kamu Alacağının Tecil ve Tehiri
Tecil ve tehir kelimeleri es anlamlı olup, erteleme anlamındadır. Kamu alacağının, alacaklı
kamu idaresi tarafından ertelenmesi islemi tecil olarak adlandırılır. Buna karsılık kamu
alacağının yargı organları tarafından ertelenmesi kararına tehir adı verilmektedir.
Tecil, kamu alacağının tahsilinin, alacaklı idare tarafından faiz ve teminat karsılığı belirli bir
sre ertelenmesidir.
Tecil sresi vergi borcu iin en fazla iki yıldır. Tecil edilen kamu alacağının taksit zamanlarını
ve diğer sartlarını dzenlemeye tecil makamları yetkilidir. Tecil faiz oranını tespit yetkisi
Maliye Bankalığına aittir.
Tehir, alacaklı kamu idaresi tarafından tecil edilmis olan bir kamu alacağı hakkında yargı
organlarınca teshil isleminin belirli bir sre durdurulması ( yrtmenin durdurulması )
kararının verilmesidir.
4. Kamu Alacaklarının Korunması
AATUHK’ TA yer alan kamu alacaklarının korunmasına ynelik tedbirler asağıdaki gibidir:
Rhan Hakkı
Rhan ( ncelik ) hakkı, haciz veya iflas yoluyla takip edilen kamu borlusunun malları
zerinde, alacaklı kamu idaresinin nceliğe sahip olmasıdır.
- 10 -
Teminat Đsteme
Vergi ziyanı ve kaakılık sularının islenmesi ve kamu borlusunun Trkiye’de ikametghın
bulunmaması hallerinde, vergi inceleme elemanlarınca yapılan ilk hesaplara gre belirtilen
miktar zerinden tahsil dairelerince teminat istenir.
Teminat olarak, para, banka teminat mektubu, hazine tahvili ve bonosu ile menkul ve
gayrimenkul mallara gsterilebilir.
Đhtiyati Tahakkuk
Sadece vergi alacakları iin ngrlms bir koruma tedbiridir. Vergi borcunun normal deme
zamanının gelmediği halde asağıdaki sebeplerin ortaya ıkması durumunda, vergi borcu
ihtiyaten tahakkuk ettirilir.
Đhtiyati tahakkuk nedenleri sunlardır:
Borludan teminat istenmesini gerektiren nedenlerin bulunması
Borlunun belli ikametghının bulunmaması
Borlunun kaması veya mallarını kaırması ve hileli yollara sapma
ihtimalinin bulunması
Mal bildirimine ağırılan borlunun belirlenen srede mal bildiriminde
bulunmaması
Borlu kamu alacağının tahsil islemine; mallarını gizleyerek, kaırarak,
muvazaa yoluyla ( danısıklı olarak ) baskasına satarak engel olursa
Tesebbsn muvazaalı olduğu ve hakikatte baskasına ait olduğu hakkında
deliller elde edilmisse.
Đhtiyati Haciz
Haciz, borcunu demeyen kimsenin mal ve haklarına alacaklının devlet aracılığıyla el
koyması ve bylece alacağını zorla alması islemidir.
Đhtiyati haciz ise, borcun normal deme zamanı gelmediği halde, alacaklının haciz islemini
alacağını gvence altına almak iin nceden baslatmasıdır.
AATUHK’ UN 13. maddesine gre ihtiyati haciz sartları sunlardır:
Borludan teminat istenmesini gerektiren nedenlerin bulunması.
Borlunun belli ikametghının bulunmaması.
Borlunun kaması veya mallarını kaırması ve hileli yollara sapma
ihtimalinin bulunması.
Borludan teminat istendiği halde teminat gstermemisse
Borlu mal bildirimine ağırıldığı halde, mal bildiriminde bulunmamıssa
Para cezasını gerektiren fiil dolayısıyla kamu davası aılmıssa
Đptali istenen muamele ve tasarrufun konusu olan mallar elden ıkarılmıssa
Đhtiyati haciz, yukarıdaki hallerin herhangi birsinin mevcudiyet halinde, alacaklı kamu
idaresini o yredeki en byk memurunun kararıyla uygulanır.
Ders Notları
1. BÖLÜM
1. Vergi Hukukunun Konusu
Vergi hukukunun konusu, kisilerle devlet arasındaki vergi iliskisidir. Vergi, toplumu
meydana getiren kisilerin devlete yaptıkları karsılıksız ve zorunlu bir demedir. Bu
anlattıklarımız erevesinde vergi hukukunu su sekilde tanımlamak mmkndr: “Vergi
hukuku, kisilerle devlet arasında vergi iliskisinden doğan vergi devinin; niteliği, doğması ve
tahsili gibi hususları dzenleyen kuralların btndr.”
Baska bir ifade ile “Vergi hukuku, devletin kamu gcne dayanarak toplumu olusturan
kisilerden aldığı vergi, har, resim ve benzeri gelirler dolaysıyla ortaya ıkan karsılıklı hak ve
devleri dzenleyen bir kamu hukuku dalıdır.”
Anayasa’da yer alan baslıca vergileme ilkeleri
a) Vergilemede Genellik Đlkesi
Herkesin kamu giderlerini karsılanması iin mali gcne gre vergi demesi; maliye
teorisinde “vergilemede genellik ilkesi” olarak nitelendirilir.
b) Vergilemede Adalet Đlkesi
Maliye teorisinde yer alan vergileme ilkelerinden “adalet ilkesi” Anayasa’da verginin “mali
g”e gre denmesi ve “vergi yknn adaletli ve dengeli dağıtılması” seklinde ifade
edilmistir. “Mali g” kavramı ile “deme gc” kavramı zdestir. Anayasada yer alan bu
ilkeye gre, vergilemede ykmllerin kisisel durumları ile ekonomik durumlarının gz
nnde bulundurulması zorunludur.
c) Verginin Kanunilik Đlkesi
Verginin kanunilik ilkesi, kanunsuz vergi alınamayacağını ifade eder. Kanunilik ilkesi
hukukta “tipiklik” olarak da nitelendirilir. Tipiklik, somut maddi olayın soyut hukuk
kurallarına uygun olmasını ifade eder.
ﾖte yandan verilendirmeye iliskin dzenlemeler Anayasa’nın diğer ilklerine de aykırı olamaz.
ﾖrneğin Anayasa’da yer alan, “kanun nnde esitlik ilkesi” Vergi Hukuku bakımından son
derece nemlidir. Anayasa’ya gre “herkes dil, din, ırk, renk, cinsiyet, siyasi dsnce, felsefi
inan, din, mezhep ve benzeri sebeplerden ayırım gzetilmeksizin kanun nnde esittir”
“Hibir kisiye, aileye zmreye ve sınıfa imtiyaz tanınmaz.”
“Devlet organları ve idare makamları, btn islemlerinde kanun nnde esitlik
ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadır.”
Vergi Hukukunun Kaynakları
Hukukta kaynak denildiğinde, hukuk kurallarının brndğ biimler anlasılır. Hukuk
kuralları, anayasa, yasa ( kanun ), tzk, ynetmelik, vb. biimdedir. Hukukta kaynaklar
bağlayıcılık derecesine gre, temel ( asli ) kaynaklar ve yardımcı ( tali ) kaynaklar olmak
zere ikiye ayrılabilir.
- 2 -
Bağlayıcılık Derecesine Gre
Vergi Hukukunun Kaynakları
Temel ( Asli) Kaynaklar Yardımcı ( Tali = Đkincil ) Kaynaklar
Anayasa Yorumlayıcı Tebliğler
Anayasa Mahkemesinin Đptal Kararları Mukteza ( ﾖzelge )*
Kanun Genelge
Uluslar arası Anlasmalar Genel Yazılar
Đtihadı Birlestirme Kararları Sirkler**
Kanun Hkmnde Kararname Yargı Kararları
Bakanlar Kurulu Kararları Bilimsel Grsler
Tzk
Ynetmelik
Dzenleyici Tebliğler
*Mukteza: Mkelleflerin vergi kanunlarının uygulanmasında tereddt ettikleri hususlara
iliskin olarak Maliye Bakanlığının yetkili kıldığı birimlerinden istedikleri yazılı aıklama.
**Sirkler: Mkelleflerin vergi uygulaması bakımından tereddt ettikleri hususlarla ilgili
olarak Maliye Bakanlığı tarafından yapılan aıklamaları ieren yazılardır.
Vergi uygulamasında mukteza ( zelge ) ile sirkler aynı amaca hizmet eden benzer
kaynaklardır.
Mukteza, vergi uygulamasında tereddde dsen herhangi bir mkellefin sahsi basvurusu
zerine yetkili makamlar tarafından kisiye zel olarak yapılan yazılı bir aıklamadır. Buna
karsılık sirkler ise, tereddtl konular hakkında belirlenmis olan muktezaların kamuoyuna
duyurulmasına iliskin Maliye Bakanlığı’nın aıklamalardır.
Vergi Kanunlarının Yer, Zaman ve Anlam Bakımından Uygulanması
A. Vergi Kanunlarının Yer Bakımından Uygulanması
Kanunlar, bir devletin lkesindeki egemenliğin doğal bir sonucu olarak, lke iinde yasayan,
vatandas ve yabancılara aynı lde uygulanır. Buna, kanunların uygulanmasında “mlkilik
ilkesi” denir.
Bunun yanında, bir lkenin ıkardığı kanunlar, lke dısında yasayan vatandaslara da
uygulanır. Buna ise, kanunların uygulanmasında “sahsilik ilkesi” denir. Mlkilik ve sahsilik
ilkesinin aynı anda uygulanmak istemesi, yani bir lkenin; kanunlarını lke ierisinde yasayan
yerli ve yabancılarla birlikte lke dısında yasayan vatandaslarına da uygulamak istemesi
halinde atısma doğacağı kuskusuzdur. ﾇnk bu durumda lkesinin dısında yasayan bir
kimse, aynı anda hem kendi lkesinin hem de yasadığı yabancı lkenin kanunlarına muhatap
olmak durumunda kalır.
ﾖrnek: Trkiye’de faaliyet gsteren bir Alman vatandasının elde ettiği gelirden dolayı, Trk
vergi idaresi mlkilik gereği vergi almak isteyecektir. Aynı gelir zerinden alman Devleti,
sahsilik ilkesi gereği vergi almak ister.
B. Vergi Kanunlarının Zaman Bakımından Uygulanması
Kanunların zaman bakımından uygulanmasında en nemli sorun, ıkarıldıkları tarihten nceki
olaylara uygulanıp uygulanamayacağıdır. Buna kanunların geriye yrmesi de denir.
Kanunlar, kural olarak yrrlğe girdikten sonraki olaylara uygulanır. Bundan ıkan sonu,
kanunların yrrlğe girmeden nceki olaylara uygulanmamasıdır. Buna kanunların geriye
yrmezliği ilkesi denir.
- 3 -
Ancak uygulamada vergi kanunlarının ok sık geriye yryen hkmler tasıdığı
grlmektedir.
Vergi kanunlarının geriye yrmesi baslıca iki yolla ortaya ıkmaktadır:
Birincisi, vergilendirme dnemi sona ermeden veya vergilendirme islemi henz
tamamlanmadan nce ıkarılan bir kanunun vergilendirme dnemi basından itibaren hkm
ifade etmesi veya henz tamamlanmamıs bir olayı kapsaması seklindedir.
Đkincisi, vergilendirme dnemi sona erdikten veya vergilendirme islemi tamamlandıktan sonra
ıkarılan bir kanunun sona eren vergilendirme dnemi veya tamamlanmıs olan vergilendirme
islemini de kapsamaktadır.
C. Vergi Kanunlarının Anlam Bakımından Uygulanması ( Yorum )
Kanunların yorumu, soyut hkmler ieren kanunların somut olaylara uygulanabilmesi iin
anlamının belirlenmesidir. Kanunları doğru olarak uygulanması isabetli bir biimde
yorumlanmasına bağlıdır.
1. Yorum ﾇesitleri
a) Yasama Yorumu
b) Đdari Yorum
c) Yargı Yorumu
d) Bilimsel Yorum
2. Yorum Yntemleri
Yorum yntemi, yorum yapılırken izlenecek yol anlamına gelir. Yorum sırasında
izlenilebilecek baslıca yntemleri, asağıdaki gibi ele almak mmkndr:
a) Lfzı ( szel veya deyimsel) Yorum
b) Ruhi ( amasal ) Yorum
c) Tarihsel Yorum
d) Sistematik Yorum
3. Trk Vergi Sisteminde Yorum
Vergi kanunları lafzı ve ruhu ile hkm ifade eder. Lafzın aık olmadığı hallerde vergi
kanunlarının hkmleri; konulusundaki maksat, hkmlerin kanunun yapısındaki yeri ve
diğer maddelerle olan bağlantısını gz nnde tutularak uygulanır. Buna gre Trk Vergi
Sisteminde, lafzı ve ruhi yorum yntemlerinin birbirlerini tamamlayan bir btn olduğu ve
vergi kanunlarının uygulanmasında her iki ynetimin birlikte gz nnde bulundurulması
gereği ortaya ıkıyor.
4. Yorumun Sınırları ve Kıyas Yasağı
Kıyas; hakkında hkm bulunmayan bir olayla ilgili olarak karar vermek iin, zellikleri ve
sartları ona benzeyen ve hakkında hkm bulunan baska bir olayla benzetme yapmak
suretiyle hkm ıkartılmasıdır. ﾖzel hukukta kıyas, kanun bosluklarının doldurulmasında
basvurulabilen bir yoldur. Ancak, kanunla dzenlenmesi anayasal bir zorunluluk olan
vergilendirme ile ilgili olarak kıyas yapılması mmkn değildir. ﾇnk Anayasa’ya gre,
vergi ykmllğ ancak kanunla dzenlenir.
- 4 -
2. BÖLÜM
Vergilendirmeye Đliskin Temel Kavramlar
A. Verginin Konusu
Verginin konusu, kısaca, verginin zerinden alındığı seydir. Bu sey ekonomik bir değer,
hukuki bir muamele, fiziki bir varlık, bir fiil, bir olay vb. maddi ya da gayri maddi unsur
olabilir.
B. Verginin Alacaklısı
Vergini en neli unsurlarından biri, devlet tarafından zorla alınmasıdır. Burada ki zorlama, hi
sphesiz, keyfi değil, hukuk kuralları iinde yapılan bir zorlamadır. Bu nedenle, verginin
alacaklısı devlettir. Ancak, buradaki devlet kavramı, sadece merkezi hkmet rgtnden
ibaret değildir. Toplumu olusturan kisilerden vergi alam yetkisine sahip olan devlet, vergi
toplama yetkisini yerel ynetimlere ( belediyelere, il zel idarelerine ) ve diğer kamu tzel
kisilerine devredebilir.
C. Verginin Mkellefi ( Ykmls )
VUK, vergi mkellefini, “Vergi kanunlarına gre kendisine vergi borcu terettp eden (dsen)
gerek veya tzel kisidir” biiminde tanımlamıstır.
Vergi mkellefi olabilmek iin kanuni ehliyet sart değildir. Ancak bu kisilerin,
vergilendirmeye iliskin sekli devleri onların kanuni temsilcileri tarafından yerine getirilir.
ﾖte yandan, herhangi bir verginin kanuni mkellefi, kendisinin demis olduğu vergiyi
baskasına yansıtabilir. Bu durumda dediği vergiyi baskasına yansıtmayı basaran kanuni
mkellef, “aracı mkellef” konumuna geer. Vergiyi en son zerine alan kisi ya da kurum
ise, “verginin tasıyıcısı ( yklenicisi )” olur.
Mkellefin ﾖdevleri
a) Bildirimde Bulunmak
b) Defter Tutmak
c) Defterlerin Tasdiki
d) Kayıt Nizamına Uymak
e) Kayıtların Belgelenmesi
Vergilendirmeye iliskin ve defter kayıtlarına esas teskil edecek islemlerin belgelendirilmesi
zorunludur.
Dzenlenmesi gereken baslıca belge trleri asağıdaki gibi sıralamak mmkndr:
1) Fatura
2) Perakende Satıs Vesikaları
3) Gider Pusulası
4) Mstahsil Makbuzu
5) Serbest Meslek Makbuzu
6) ﾜcret Bordrosu
7) Sevk Đrsaliyesi
8) Tasıma Đrsaliyesi
9) Yolcu Listeleri
10) Gnlk Msteri Listeleri
- 5 -
f) Defter ve Belgelerle Diğer Kayıtların Muhafaza ve Đbraz ﾖdevi
g) Vergi Đnceleme Elemanlarına Yardımcı Olma ﾖdevi
h) Vergi Levhası Asma Zorunluluğu
i) ﾖdeme Kaydedici Cihaz Kullanma Mecburiyeti ve Elektronik Ortamda Kayıt ve
Belge Dzeleme
j) ﾇiftilerin Ekim ve Sayım Beyanında Bulunma Mecburiyeti
k) Gerek Usule Tabi Olmayan ﾜcretlilerin Vergi Karnesi Alma Mecburiyeti
l) Vergi Beyannamelerinin Tasdik Mecburiyeti
m) Vergi Kimlik Numarası Almak ve Kullanmak Mecburiyeti
n) Maliye Bakanlığının Yetkisi Đle Getirilen ﾖdevler
D. Vergi Sorumlusu
1. Vergi Sorumlusunun Tanımı
Vergi sorumlusu, kendisi vergi mkellefi olmadığı halde, esas mkellef adına vergiyi demek
zorunda olan kisidir. VUK, vergi sorumlusunu, “Vergini denmesi bakımından alacaklı vergi
dairesi ile muhatap olan kisidir.” seklinde tanımlamıstır.
2. Vergi Mkellefi ile Vergi Sorumlusu Arasındaki Fark
Vergi mkellefi kavramı ile vergi sorumlusu kavramı birbirinden farklıdır. Bu nedenle, vergi
mkellefini, “Vergi borcu sahsında doğan kisidir.” biiminde tanımlamak mmkndr. Buna
karsılık, vergi sorumlusu ise, esas mkellef adına doğan vergi borcunu vergi dairesini deme
zorunda olan kisidir.
Vergi sorumluluğu, mkellefiyet devinde olduğu gibi kanundan doğar ve baskalarına
devredilemez. ﾖrneğin, vergi sorumlusu olan bir isveren ile vergi mkellefi olan isi arasında
yapılan ve cret gelirinden dolayı isiye dsen vergi borcunun isinin kendisi tarafından
denmesini ngren bir anlasma geersizdir.
Vergi sorumluluğu iin medeni hakları kullanma ehliyetine sahip olmak ( resit ve mmeyyiz
olmak, kısıtlı bulunmamak ) sartı gerekli değildir. Bu nedenle; kkler, kısıtlılar ve
mmeyyiz olmayanlarda vergi sorumlusu olabilirler. Ancak kklerin ve kısıtlıların vergi
sorumlusu olmaları halinde, bunlara dsen devler, kanuni temsilcileri tarafından yerine
getirilir.
3. Trk Vergi Sistemindeki Baslıca Sorumluluk Halleri
a) Vergi Kesenlerin Sorumluluğu
b) Mirasıların Sorumluluğu
c) Kanuni Temsilcilerin Sorumluluğu
1) Gerek Kisilerde Kanuni Temsil
Gerek kisilerde kanuni temsil; kkler, kısıtlılar ve mmeyyiz olmayanlar iin sz
konusudur. Fiil ehliyeti olmayan bu kisilerin ykmllk ve sorumluluk devleri, bunların
kanuni temsilcileri tarafından yerine getirilir. Kanuni temsilci; kkler iin veli, mmeyyiz
olmayanlar iin vasi, kısıtlılar iin kayyım olarak tayin edilen kisilerdir.
2) Tzel Kisilerde Kanuni Temsil
Tzel kisilerde rneğin, anonim sirketlerde kanuni temsilci ynetim kuruludur. Ancak
szlesmeye hkm konulmak kaydıyla anonim sirkette kanuni temsilcilik grevi, ynetim
kurulu baskanına veya her hangi bir ynetim kurulu yesine bırakılabilir.
Kolektif sirketlerde ortakların her biri, sirketin kanuni temsilcisi konumundadır.
- 6 -
d) Limited Sirketlerin Vergi Sorumluluğu
e) Tasfiye Memurlarının Sorumluluğu
f) Emlak Vergisinde Sorumluluk
g) Katma Değer Vergisinde Sorumluluk
h) Serbest Muhasebeci, Serbest Muhasebeci Mali Msavir ve Yeminli Mali Msavirlerin
Sorumluluğu
i) Diğer Sorumluluk Halleri
Karnesiz Hizmet Erbabı ﾇalıstıranların Sorumluluğu
Motorlu Tasıtlar Vergisinde
Veraset ve Đntikal Vergisinde
Damga Vergisinde
4. Vergi Hukukunda Đradi Temsil ve Veklet
Temsil, temsil edilmek istenen kisinin beyan edeceği tek taraflı bir iradeyle baska bir kimseyi
yetkili kılmasıdır. Veklet ise, temsil edilecek olan kisi ile temsil yetkisi verilecek kisinin
karsılıklı irade beyanları ile gereklestirilen bir hukuki islemdir.
Temsilde, temsile yetkili kisinin temsil ettiği kisinin islerini yapmak zorunluluğu yoktur.
Ancak veklette vekil, bir isi ya da islemi yerine getirmeyi taahht eder.
5. Teselsl ( Zincirleme ) Sorumluluk
Teselsl, belli bir borcun tamamından birden fazla kisinin sorumlu olmasıdır. Vergi
Hukukunda teselsl, aynı vergi borcundan dolayı birden fazla kisinin sorumlu tutulması
halidir. Mteselsil sorumluluk halinde, vergi dairesi vergi alacağının tamamını borlulardan
herhangi birinden tahsil etmesi durumunda, diğerlerinin de borcu sona erer.
E. Vergiyi Doğuran Olay
Vergiyi doğuran olay, ykml aısından vergi borcunu, devlet aısından ise vergi alacağını
meydana getiren olaydır. Vergi alacağı vergi kanunlarının vergiyi bağladıkları olayın vukuu
(meydana gelmesi) veya hukuki durumun tekemml (tamamlanması) ile doğar.
F. Muafiyet ve Đstisna
Muafiyet, vergi mkellefiyetinde kısıtlamayı ifade ederken, istisna vergi konusunda
kısıtlamayı ifade eder. Her iki terimin ortak zelliği, sonuta vergi borcunda bir kısıtlama
meydana getirmis olmasıdır.
Muafiyet, vergi kanunlarına gre vergilendirilmesi gereken bir kisinin, kısmen veya
tamamen, srekli veya geici olarak vergi dısı tutulması seklinde tanımlanabilir.
Đstisna ise, vergi kanunlarına gre vergilendirilmesi gereken bir konunun, kısmen veya
tamamen, srekli veya srekli veya geici olarak vergi dısı tutulması seklinde tanımlanabilir.
G. Vergi Matrahı
Matrah kelimesi ıkarılmıs anlamına gelir. Buna gre vergi matrahı vergilendirilecek değerler
zerinden vergiye tabi olmayan bazı unsurların ıkarılmasından sonra kalan değer anlamına
gelir.
Vergi uygulamalarında matrah, “vergi borcunun hesaplanabilmesi iin, vergi tarifesinin
zerinde uygulandığı değer anlamına gelir.” Bu değer, parasal bir değer ise, ad-valorem
matrahtan sz edilir. Sayet bu değer, fiziki ya da teknik bir değer ise spesifik matrak
trnden sz edilir.
- 7 -
Gnmzde en yaygın matrah tr ad-valorem, yani ekonomik ya da parasal değer esasına
dayanan matrahtır. Spesifik matrah uygulamasına rnek Motorlu Tasıt Vergisi’ni
gsterebiliriz.
H. Verginin Tarifesi
Vergi tarifesi “vergi borcunun hesaplanabilmesi iin matraha uygulanan llerdir.”
biiminde tanımlanabilir. Gnmzde bu ller, daha ok oran (nispet) seklindedir. Ancak,
bazı vergiler iin maktu ller, yani sabit bir tutar seklinde tarife yapısı sz konusudur.
Đ. Vergilendirme Đslemleri
I. Verginin Tarhı ve Tarh Usulleri
1. Verginin Tarhı (Tarhiyat)
Verginin tarhı, kısaca vergi borcunun hesaplanması islemidir. Bu islem “tarhiyat” olarak
adlandırılmaktadır. Buna gre, verginin tarhı vergiyi doğuran olayla baslayan vergileme
srecinde, somut bir sekilde vergi dairesi tarafından hesaplanmasıdır.
Vergi tarhı isleminin en nemli zelliği, bu islemin idari bir islem niteliğinde olmasıdır.
2. Tarh Usulleri
a) Beyan Usulne Gre Tarh
Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi, Katma Değer Vergisi, Emlak Vergisi gibi nemli vergilerin
hepsinin tarhı beyan zerinden yapılır. Bu usuln esası; mkellefler veya vergi sorumluları
tarafından kanunlarda n grlms ilkelere uygun olarak beyan edilen matrahlar zerinden
vergi borcunun hesaplanmasıdır.
b) Vergi Borcunun Vergi Đdaresi Tarafından Tarhı
• Đkmalen Vergi Tarhı
Đkmalen vergi tarhı isminden de anlasılacağı gibi tamamlayıcı bir tarh islemidir. “Bir vergi
tarh edildikten sonra, bu vergi ile ilgili defter, kayıt, belge veya kanuni llere dayanılarak
tespit edilen matrah farkı zerinden yapılan vergi tarhıdır.
• Re’sen Vergi Tarhı
Vergi borcunun vergi idaresi tarafından doğrudan tarh edilmesi islemidir.
Re’sen tarh, kısaca, kanundaki sebeplerin ortaya ıkması durumunda, vergi borcunun vergi
idaresi tarafından doğrudan hesaplanması demektir.
VEK’ un 30.maddesinde yer alan re’sen tarh sebepleri sunlardır:
Vergi beyannamesinin sresinde verilmemesi
Kanuni defterlerin tutulmaması
Tutulan defterlerin veya verilen beyannamelerin gerek durumu yansıtmaması
Mali msavir ve yeminli mali msavir gibi serbest meslek mensuplarına
imzalattırma mecburiyeti getirilen beyanname ve eklerini imza ve tasdik
ettirilmemesi
** Re’sen vergi tarhının ikmalen vergi tarhından farkı sudur: Re’sen vergi tarhı defter, kayıt
ve kanuni llere dayanılmadan doğrudan vergi idaresi tarafından yapılır. Buna karsılık,
ikmalen vergi tarhı ise defter, kayıt ve kanuni ller zerinden yapılır.
• Verginin Đdarece Tarhı
- 8 -
c) Gtr Usul
Gtr usul, vergilendirilmede, gerek usuln aksine esitli mkellef gruplarına ait vergi
matrahının, belge ve defterlere dayandırılmadan kanunlarda belirlenmis llere gre tespit
edilmesidir.
II. Verginin Tebliği ve Tebliğ Usulleri
1. Verginin Tebliği
Tebliğ, vergilendirmeyi ilgilendiren ve hkm ifade eden hususların yetkili makamlar
tarafından mkellefe veya ceza sorumlusuna yazı ile bildirilmesidir.
2. Tebliğ Usulleri
a) Posta ile Tebliğ
b) Memur Aracılığıyla Tebliğ
c) Đlan Yoluyla Tebliğ
III. Verginin Tahakkuku
Verginin tahakkuku, tarh ve tebliğ edilen bir verginin denmesi gereken safhaya gelmesidir.
Beyan usulne gre vergilendirmede tarh, tebliğ ve tahakkuk i iedir. Baska bir deyisle
beyannamenin verilmesiyle birlikte vergi tebliğ ve tahakkuk etmis sayılır.
Tarh islemi, vergi dairesinin tek yanlı olarak tesis ettiği bir islemdir. Bu nedenle bu islem her
zaman doğru olmayabilir. Vergi yargısında dava ama sresi 30 gndr. Mkellef bu sre
ierisinde dava amaz ya da atığı dava aleyhine sonularsa vergi borcu kesinlesmis olur.
Bu yzden tahakkuk kavramı ile kesinlesme kavramını birbirinden ayırmak gerekir.
Mkellef sresinde dava amamıssa tahakkuk ile kesinlesme aynı anda gereklesmis olur.
Sayet dava aılmıssa, vergi mahkemesinin kararına kadar verginin tahakkuku ertelenmis olur.
Kararla birlikte vergi tahakkuk eder. Mahkeme kararına karsı yasal sre ierisinde itiraz ya da
temyiz yoluna gidilmese karar kesinlesir.
IV. Verginin Tahsili
1. Verginin Tahsili Kavramı ve Verginin ﾖdeme Zamanı
Verginin tahsili, vergi borcunun kanuna uygun surette denmesidir.
ﾖdeme, alacaklı tahsil dairesinin yetkili ve sorumlu memurları tarafından verilecek makbuz
karsılığı yapılır. Maliye bakanlığı, demenin zel deme sakileri kullanılmak suretiyle
yapılması zorunluluğunu getirmeye yetkilidir.
2. Verginin Zamanında ﾖdenmemesinin Sonuları
a) Gecikme Zammı veya Gecikme Faizi Uygulanması
Kamu alacağının deme sresi iinde denmeyen kısmına vadenin bitim tarihinden itibaren
her ay iin ayrı ayrı % 2,5 oranında gecikme uygulanır. Ay kesirlerine isabet eden gecikme
zammı gnlk olarak hesaplanır.
ﾖte yandan ikmalen, re’sen ve idarece yapılan tarhiyatlara ise gecikme zammı oranında
gecikme faizi uygulanır. Gecikme faizlerinin hesaplanmasında ay kesirleri dikkate alınmaz.
- 9 -
Buna gre tarh ve tahakkuk etmis bir verginin denmesinin geciktirilmesine gecikme zammı
uygulanırken, vergi borcu zamanında tahakkuk ettirilmemesi nedeniyle yapılan ikmalen,
re’sen ya da idarece tarhiyatlara ise gecikme faizi uygulanır.
** Gecikme Faizi ile Gecikme Zammı Arasındaki Fark: Gecikme faizi Vergi Usul
Kanununda ( VUK) dzenlenmistir. Buna karsılık, gecikme zammı ise Amme Alacaklarının
Tahsil Usul Hakkında Kanunda ( AATUHK ) dzenlenmistir. Gecikme faizinin
hesaplanmasında ay kesirleri dikkate alınmazken gecikme zammının hesaplanmasında ay
kesirleri dikkate alınır.
b) Yurtdısına ﾇıkıs Yasağı Konması
Pasaport Kanununa gre, vergi borlusu olan kisilerden pasaport vermeye yetkili makamlara
bildirilenlere pasaport verilemez. Pasaport almıs olanlarında yurt dısına ıkısı engellenir.
c) Cebri Tahsil Đslemine Baslanması (Vergi Đcrası)
Vergi alacağı, vadesinde demeyenlerden zorla tahsil edilir. Vergi alacağının cebri tahsilinde
uyulması gereken kurallar AATUHK’ DA dzenlenmistir. Buna gre cebri icra yollarına
basvurmadan nce mkelleflere borlarını 7 gn ierisinde demeleri veya bu sre iinde mal
bildiriminde bulunmalarını bildiren bir “deme emri” yazısı tebliğ edilir. ﾖdeme emri
yazısında borcun sresinde denmemesi halinde, mal bildirimine bulunulmadığı takdirde
borcun zorla tahsil edileceği ve borlunun, mal bildiriminde bulununcaya kadar, ayı
gememek zere hapsedileceği belirtilir.
Cebri tahsil islemi su sekilde yapılabilir:
Borca karsılık alınan teminatın paraya evrilmesi veya varsa kefilin takibi
Borcu karsılayacak malların haczedilerek paraya evrilmesi
Borlunun iflasını istemek
3. Kamu Alacağının Tecil ve Tehiri
Tecil ve tehir kelimeleri es anlamlı olup, erteleme anlamındadır. Kamu alacağının, alacaklı
kamu idaresi tarafından ertelenmesi islemi tecil olarak adlandırılır. Buna karsılık kamu
alacağının yargı organları tarafından ertelenmesi kararına tehir adı verilmektedir.
Tecil, kamu alacağının tahsilinin, alacaklı idare tarafından faiz ve teminat karsılığı belirli bir
sre ertelenmesidir.
Tecil sresi vergi borcu iin en fazla iki yıldır. Tecil edilen kamu alacağının taksit zamanlarını
ve diğer sartlarını dzenlemeye tecil makamları yetkilidir. Tecil faiz oranını tespit yetkisi
Maliye Bankalığına aittir.
Tehir, alacaklı kamu idaresi tarafından tecil edilmis olan bir kamu alacağı hakkında yargı
organlarınca teshil isleminin belirli bir sre durdurulması ( yrtmenin durdurulması )
kararının verilmesidir.
4. Kamu Alacaklarının Korunması
AATUHK’ TA yer alan kamu alacaklarının korunmasına ynelik tedbirler asağıdaki gibidir:
Rhan Hakkı
Rhan ( ncelik ) hakkı, haciz veya iflas yoluyla takip edilen kamu borlusunun malları
zerinde, alacaklı kamu idaresinin nceliğe sahip olmasıdır.
- 10 -
Teminat Đsteme
Vergi ziyanı ve kaakılık sularının islenmesi ve kamu borlusunun Trkiye’de ikametghın
bulunmaması hallerinde, vergi inceleme elemanlarınca yapılan ilk hesaplara gre belirtilen
miktar zerinden tahsil dairelerince teminat istenir.
Teminat olarak, para, banka teminat mektubu, hazine tahvili ve bonosu ile menkul ve
gayrimenkul mallara gsterilebilir.
Đhtiyati Tahakkuk
Sadece vergi alacakları iin ngrlms bir koruma tedbiridir. Vergi borcunun normal deme
zamanının gelmediği halde asağıdaki sebeplerin ortaya ıkması durumunda, vergi borcu
ihtiyaten tahakkuk ettirilir.
Đhtiyati tahakkuk nedenleri sunlardır:
Borludan teminat istenmesini gerektiren nedenlerin bulunması
Borlunun belli ikametghının bulunmaması
Borlunun kaması veya mallarını kaırması ve hileli yollara sapma
ihtimalinin bulunması
Mal bildirimine ağırılan borlunun belirlenen srede mal bildiriminde
bulunmaması
Borlu kamu alacağının tahsil islemine; mallarını gizleyerek, kaırarak,
muvazaa yoluyla ( danısıklı olarak ) baskasına satarak engel olursa
Tesebbsn muvazaalı olduğu ve hakikatte baskasına ait olduğu hakkında
deliller elde edilmisse.
Đhtiyati Haciz
Haciz, borcunu demeyen kimsenin mal ve haklarına alacaklının devlet aracılığıyla el
koyması ve bylece alacağını zorla alması islemidir.
Đhtiyati haciz ise, borcun normal deme zamanı gelmediği halde, alacaklının haciz islemini
alacağını gvence altına almak iin nceden baslatmasıdır.
AATUHK’ UN 13. maddesine gre ihtiyati haciz sartları sunlardır:
Borludan teminat istenmesini gerektiren nedenlerin bulunması.
Borlunun belli ikametghının bulunmaması.
Borlunun kaması veya mallarını kaırması ve hileli yollara sapma
ihtimalinin bulunması.
Borludan teminat istendiği halde teminat gstermemisse
Borlu mal bildirimine ağırıldığı halde, mal bildiriminde bulunmamıssa
Para cezasını gerektiren fiil dolayısıyla kamu davası aılmıssa
Đptali istenen muamele ve tasarrufun konusu olan mallar elden ıkarılmıssa
Đhtiyati haciz, yukarıdaki hallerin herhangi birsinin mevcudiyet halinde, alacaklı kamu
idaresini o yredeki en byk memurunun kararıyla uygulanır.
Son düzenleme moderatör tarafından:
