SüKuN
Harbi Aktif Üye
Şimşek; elektrik yüklü bir bulut ile diğer bir bulut arasındaki elektrik boşalmasıdır. Önceden tahmin edilmesi oldukça zordur. Fakat belli hava koşullarında meydana gelir. Yıldırım ise; bulut ile yeryüzü arasındaki elektrik boşalmaları olarak tanımlanır. Yıldırım, zigzaglı bir yol takip ederek kollar halinde aşağı doğru iner. Genellikle şiddetli bir yağmurla birlikte görülür. NASIL OLUŞUR? Yıldırım, hava iyi bir elektrik iletkeni olmadığından hemen gerçekleşmez. Yalıtılmış havanın direncini yenmek için pozitif ve negatif yükler arasında yeterli fark oluşuncaya kadar bekler. Atmosfer içerisinde bir yörüngede birkaç çift başlangıç çarpması oluşur ve ondan sonra buluttan yere doğru pozitif yüklü yıldırım takip eder. Isınan alçak hava, gelen soğuk bir ön cephe tarafından yukarı itilir ve bulutlar içindeki pozitif ve negatif yükler birbirinden ayrılır. Yüklerin bu ayrılması, bulutun tabanında toplanan negatif yüklerin, karadaki veya denizdeki pozitif yükleri çekmesine neden olur. Bu etkileşim gerçekleştiğinde ise; pozitif yük ışığın üçte biri hızla yukarı doğru fırlar ve neon parlaklığında bir ışık oluşur. Şimşek ve yıldırım, elektriksel direnci en küçük olan yolu izler ve arka arkaya 40’ın üzerinde zigzag çakışlardan oluşur. Yakında çakan şimşekler kuru ağaç dalları gibi çatallı görünüştedir. Bulut tepesinden stratosfere doğru boşalan şimşek ”Roket Şimşek” olarak adlandırılır. Şimşek saniyede 90.000 mil (144.810 km.) yani neredeyse yarı ışık hızıyla hareket eder ve bir şimşeği başlangıcından sonuna kadar izlemek zordur. Hemen hemen aynı anda başlar ve sona erer. Gürleme sesi ise 3 saniyede yaklaşık 1 km. (5 saniyede 1 mil) hareket eder. Şimşek sesten 100.000 defa daha hızlıdır. Gök gürültüsünün şimşek görüldükten sonra işitilmesinin sebebi de bundandır. Bu nedenle şimşek çakması görüldüğünde, gürültüyü duymadan önce saniyeleri sa¤¤¤¤¤, fırtınanın kabaca ne kadar uzaklıkta olduğu tahmin edilebilir. Bilindiği gibi, insan yaşamını tehdit eden doğa afetlerinden biri de yıldırım çarpmasıdır. Bu tehlike günümüzde giderek artan bir ivme kazanmaktadır. Yıldırım çarpmalarının çoğu açık alanlarda gerçekleşmektedir. Konutlardaki yıldırım çarpmaları ise daha çok telefon görüşmeleri sırasında yaşanmaktadır. Yıldırım çarpmaları çoğunlukla ölümle veya sakat kalmayla sonuçlandığı gibi işitme kaybı, yanma ve şiddetli elektrik çarpması da diğer etkileri arasında yer almaktadır. Dünyanın şimşek başkenti FLORİDA olarak bilinmektedir. ABD’de her yıl 800’ü aşkın insan yıldırım çarpması sonucu hayatını kaybetmektedir. Ülkemizde de yılda tahminen 100’ü aşkın kişi yıldırım çarpmaları sonucu ölmektedir. Özellikle Karadeniz Bölgesi şimşekleri, yıldırımları ve gök gürültüleri ile ünlüdür. Çok yeşil alana sahip olması ve bol yağmur alan bölge olması, Karadeniz’i ülkemizin yıldırım ve şimşek bölgelerinden biri haline getirmiştir. Bunu Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri izlemektedir. ÖZELLİKLERİ NELERDİR? * Yıldırımın elektrik akımı olduğu 1752 yılında Ben FRANKLİN tarafından keşfedilmiştir. * Yüksek binalar büyük akımların toprağa güvenlikle geçişini sağlayan paratonerlerle yıldırımdan korunurlar. Yıldırımsavar diye de adlandırılan paratoneri FRANKLİN icat etmiştir. * Çoğu yıldırım vakası yaz aylarında ve öğle ile ikindi arasında meydana gelir. * Ortalama bir şimşek çakışı, üç aydan daha fazla bir zaman için 100 wattlık bir ampulü yakabilir. * Yıldırım tarafından çarpılma ihtimali 600.000’de 1 olarak tahmin edilmektedir. * Bir şimşek çakmasıyla bunun yakınındaki hava 50.000 Fahrenhayt’a kadar ısınır ki, bu güneş yüzeyindeki sıcaklıktan üç kat daha fazladır. Hızı saniyede 90.000 mil’dir. Şimşeğin ortalama kalınlığı 1-2 inç (2,5-5 cm.) dır. * Yıldırım aynı yere birden fazla düşebilir. * Dünyada her yılın her saniyesinde yaklaşık 100 yıldırım çarpması meydana gelmektedir. * Şimşek sık sık sağanak yağışların dışında da çakabilir. * Kauçuk tabanlı ayakkabı ve lastik tekerlek çemberi yıldırımdan korunmayı sağlamaz. * Yıldırım çarpmasından ölme riski, maruz kalan her insan için 1:28.500’dür. * Yıldırım tarafından çarpılan her 10 kişiden 9’u hala yaşamaktadır. Fakat kurtulanların yaklaşık %25’i uzun vadede psikolojik ve fizyolojik etkilere maruz kalır. * Yıldırımın durdurabileceği veya önlenebileceğini söylemek yanlıştır. Tamamen fevri ve önceden bilinmeyen bir olaydır. * Şimşek, bitki yetişmesi için önemli olan nitrojen bileşikler üretir. İlk insanın ateş kaynağı olmuştur.
