deep
Harbi Aktif Üye
Dağıstan Özerk Cumhuriyeti Hakkında Bilgi
Kuzey Kafkasya'da Rusya'nın güney sınırında yer alan özerk cumhuriyet. Dağıstan, Rusya Federasyonu'nun bir parçasıdır. Kara sınırını, aynı zamanda Rusya Federasyonu'nun da sınırını çizen Azerbaycan, Gürcistan ve Rusya Federasyonu'na bağlı Stavropol Krayı, Kalmukya ve Çeçenya Özerk Cumhuriyetleri oluşturur. Deniz sınırı ise Hazar Denizi sınırıdır. Başkent, Hazar kıyı ovasında yer alan Mahaçkale'dir. Derbent, Babayurt, Hasavyurt, Kızılyurt, İzerbaş, Buynak, Kayakent ve Kaytak diğer önemli şehirlerdir.
Nüfus ve Toplum
Dağıstan, çoğu birbirinden ayrı vadilerle bölünmüş alanlarda 30'u yerli olmak üzere 100'den fazla etnik türü bünyesinde barındıran nadir bölgelerden biridir. Dünyanın hiçbir yerinde bu kadar geniş çeşitliliğe sahip insan toplulukları bu kadar küçük bir alana yerleşmemiştir. Güneyde Şii-Müslüman Azerbaycan, kuzeyde Kalmuk Cumhuriyeti ve batıda kavgalı komşuları Çeçen ve İnguşya arasında zaten hassas olan bir konumda bulunan Dağıstan'da, her biri ayrı yaşam biçimine sahip olan ve ayrı dilleri konuşan toplulukların oluşturduğu bu toplumsal çeşitlilik iç istikrarın sağlanmasını da zorlaştırmaktadır.
Dağıstan'da yaşayan Avarlar; 496.000 nüfuslu, Batı Dağıstan ve Sulak Nehri Havzası'nda yaşayan gruptur. Geçim kaynakları büyükbaş hayvancılık ve tarımdır.
Dağıstan'ın orta kesimlerinde yaşayan ve tarım ile büyükbaş hayvan yetiştiriciliği ile uğraşan Darginler; 280.000 kişilik nüfusa sahiptir.
Kumuklar; 231.000 nüfuslu, alçak alanlarda yaşayan, tarım ve sığır, koyun keçi, at yetiştiriciliği ile uğraşan gruptur.
Lezghinler; 204.000 kişilik nüfusa sahiptir. Güney Dağıstan'a yerleşmişlerdir. Tarım, bahçe tarımı ve hayvan yetiştiriciliği başlıca uğraşılarıdır.
Tarım, bahçecilik, hayvancılık başlıca geçim kaynakları olan Tabasaranlar; 73.000 kişidir. Güney Dağıstan'ın doğu kesimindeki alçak alanlar ve tepelik alanlara yerleşmişlerdir.
Nogaylar; 28.300 kişidir; kuzey kesimdeki Nogay Stepleri'ne yerleşmişlerdir; sığır, at, deve ve kümes hayvanı yetiştiriciliği, tarım, kavun yetiştirilmesi ve bahçecilik, avcılık, balıkçılıkla geçimlerini sağlarlar.
Agullar; 13.800 nüfusa sahiptirler. Çirah Çay Havzası'na yerleşmişlerdir, tarım ve sığır yetiştiriciliği yaparlar.
Güney Dağıstan'da Çirah Çay'ın sağ kıyısı boyunca yerleşik 5.200 kişilik bir halk olan Tsakhurların geçim kaynakları; tarım, sığır yetiştiriciliğidir.
Dağ Yahudileri ve Tatarlar; 17-18.000 kişilik nüfusu olan bir gruptur ve şehirlere yerleşmişlerdir.
Sayıları 75.400 olan Azeriler; Derbent kasabası, Derbent ve Tabasaransk illerine yerleşmişlerdir. Tarım, bahçecilik ve üzüm yetiştiriciliği başlıca ekonomik uğraşılardır.
60.000 dolayında nüfusları olan Çeçenler; Hasavyurt ve Novolaksk illerine yerleşmişlerdir; tarım, bahçecilik ve sığırcılıkla geçimlerini sağlarlar.
Kizılyar ve Tarumovsk illerine yerleşik olan Rusların sayıları 300.000 bulur.
2.100.000 dolayındaki nüfusu Dağıstan'ı, Kuzey Kafkaslar'ın en kalabalık cumhuriyeti yapmıştır. Nüfusun %58'inin kırsal kesimde yaşadığı Dağıstan'da doğum oranı %20, ölüm oranı %7.1'dir. Nüfusun %25'i düzlüklerde, %75'i dağlık alanlarda yaşar. Nüfusun dağlık alanlardan alçak alanlara doğru yönelmesi, bu iki alan arasındaki yaşam standardının farklı olmasından kaynaklanmaktadır.
Dağıstan'da Sünni Müslümanlar hakimdir. Şii mezhebi ise Dağıstan Azerileri arasında yaygındır. Ruslar, Ermeniler ve Gürcüler Hristiyan'dır. Dağ Yahudileri arasında ise Musevilik hakimdir.
Dağıstan'da birçok dil konuşulmaktadır. Bunların başında Kumuk, Avar, Andı ve Lezgi dil grupları gelir. Bir köy halkının konuştuğu ve 200-300 aileden başka kimsenin anlamadığı diller de vardır. Hakim olan dil Kumuk ve Azeri Türkçe'sidir. 1917'den 1930'a kadar Türkçe olan resmi dil, bu tarihten sonra Rusça'ya dönüştürülmüştür. Türkler arasında ortak dil Kumuk Türkçe'sidir.
Coğrafya
Yüz ölçümü: 50.300 kilometrekare
Dağıstan'ın güney sınırı boyunca en önemli yüzey şekli olan Büyük Kafkaslar uzanır. Dağıstan yüzey şekilleri bakımından dağlar, tepeler, alçak alanlar ve bunlar arasındaki geçiş bölgelerinden meydana gelir. Hazar Denizi'nde okyanus seviyesinin 28 metre altında yer alan çukurluklara rastlanırken, zirveleri karlarla kaplı 4.000 metreden yüksek dağlar göze çarpar.
Ülkede bulunan tepelik alanlar kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda yaklaşık 200 kilometre uzunluktadır. Tepelik alanların yükseklikleri 500-700 metreler arasında değişir. İç kısımlarda 2.500 metrenin üzerinde kayalık sırtlar ve yüksek platolar bulunur. Yüksek dağlar kuşağı kapalı çukurlar ve vadilerle parçalanmış bir görünümdedir. 1.800 metre yükseklikteki sahada Alpin ve Subalpin çayırlar dikkati çeker. En yüksek noktası 4.466 metre yükseklikteki Bazarduzu Dağları'dır.
Ülkenin başlıca ırmakları; Sulak, Terek ve Samur'dur.
Özerk cumhuriyetin toprakları coğrafi bakımdan beşe ayrılmıştır:
. Kafkas Dağları ve vadiler: Dağlar akarsular tarafından derin şekilde yarılmışken, vadiler önemli tarım bölgeleridir.
. Nogay Bozkırları: Kumullarla kaplı düzlüklerden oluşur.
. Dar kıyı ovası: Güneydeki Hazar kıyılarını ifade etmektedir.
. Terek Deltası ve Astragan Yarımadası: Alçak ovalar ve bataklıklarla kaplıdır.
. Alçak dağlık kuşak: Kuzeydeki alçak alanlar ile Kafkasya arasında kalan ve 800-900 metre arasında yükseltiye sahip tepelerden oluşan kısımdır.
İklim ve Bitki Örtüsü
Dağıstan'ın iklimi genel olarak sıcak ve kurudur. Dağlık bölgenin bitki örtüsü, vadilerde ve kanyonlarda yaprak döken ormanlardan, yüksek tepelerde çam ve huş ağacı ormanlarından ve ağaç sınırının üstünde de Alp çayırlarından oluşur. Tepe yamaçlarında yer yer çöl bitkisiyle kesintiye uğrayan sık yaprak döken ormanlar bulunur. Alçak yamaçlarda seyrek esmer toprak alanlarıyla bölünen verimli kestane rengi topraklar egemendir. Hazar Denizi kıyısında ise tuzlu bataklık toprakları yaygındır.
Tarih
İran'ı sıkıştırmak için 15. yüzyılda Dağıstan'a giren Ruslar 1723'de geri çekilmişlerse de 1813'te bu ülkeyi resmen ilhak etmişler. Yenilgiyi kabul etmeyen yerel gruplar 1877'ye kadar savaşmaya devam etmiş, fakat yine de Rus işgalinden kurtulamamışlardır. Dağıstan 1921'de en büyüğünü Avarların (%27), ikincisini Darginlerin (%16) ve son olarak ise Rusların (%11 ile bir azınlık topluluğu) oluşturduğu Özerk Cumhuriyet olarak kurulmuştur.
Kuzey Kafkasya'da Rusya'nın güney sınırında yer alan özerk cumhuriyet. Dağıstan, Rusya Federasyonu'nun bir parçasıdır. Kara sınırını, aynı zamanda Rusya Federasyonu'nun da sınırını çizen Azerbaycan, Gürcistan ve Rusya Federasyonu'na bağlı Stavropol Krayı, Kalmukya ve Çeçenya Özerk Cumhuriyetleri oluşturur. Deniz sınırı ise Hazar Denizi sınırıdır. Başkent, Hazar kıyı ovasında yer alan Mahaçkale'dir. Derbent, Babayurt, Hasavyurt, Kızılyurt, İzerbaş, Buynak, Kayakent ve Kaytak diğer önemli şehirlerdir.
Nüfus ve Toplum
Dağıstan, çoğu birbirinden ayrı vadilerle bölünmüş alanlarda 30'u yerli olmak üzere 100'den fazla etnik türü bünyesinde barındıran nadir bölgelerden biridir. Dünyanın hiçbir yerinde bu kadar geniş çeşitliliğe sahip insan toplulukları bu kadar küçük bir alana yerleşmemiştir. Güneyde Şii-Müslüman Azerbaycan, kuzeyde Kalmuk Cumhuriyeti ve batıda kavgalı komşuları Çeçen ve İnguşya arasında zaten hassas olan bir konumda bulunan Dağıstan'da, her biri ayrı yaşam biçimine sahip olan ve ayrı dilleri konuşan toplulukların oluşturduğu bu toplumsal çeşitlilik iç istikrarın sağlanmasını da zorlaştırmaktadır.
Dağıstan'da yaşayan Avarlar; 496.000 nüfuslu, Batı Dağıstan ve Sulak Nehri Havzası'nda yaşayan gruptur. Geçim kaynakları büyükbaş hayvancılık ve tarımdır.
Dağıstan'ın orta kesimlerinde yaşayan ve tarım ile büyükbaş hayvan yetiştiriciliği ile uğraşan Darginler; 280.000 kişilik nüfusa sahiptir.
Kumuklar; 231.000 nüfuslu, alçak alanlarda yaşayan, tarım ve sığır, koyun keçi, at yetiştiriciliği ile uğraşan gruptur.
Lezghinler; 204.000 kişilik nüfusa sahiptir. Güney Dağıstan'a yerleşmişlerdir. Tarım, bahçe tarımı ve hayvan yetiştiriciliği başlıca uğraşılarıdır.
Tarım, bahçecilik, hayvancılık başlıca geçim kaynakları olan Tabasaranlar; 73.000 kişidir. Güney Dağıstan'ın doğu kesimindeki alçak alanlar ve tepelik alanlara yerleşmişlerdir.
Nogaylar; 28.300 kişidir; kuzey kesimdeki Nogay Stepleri'ne yerleşmişlerdir; sığır, at, deve ve kümes hayvanı yetiştiriciliği, tarım, kavun yetiştirilmesi ve bahçecilik, avcılık, balıkçılıkla geçimlerini sağlarlar.
Agullar; 13.800 nüfusa sahiptirler. Çirah Çay Havzası'na yerleşmişlerdir, tarım ve sığır yetiştiriciliği yaparlar.
Güney Dağıstan'da Çirah Çay'ın sağ kıyısı boyunca yerleşik 5.200 kişilik bir halk olan Tsakhurların geçim kaynakları; tarım, sığır yetiştiriciliğidir.
Dağ Yahudileri ve Tatarlar; 17-18.000 kişilik nüfusu olan bir gruptur ve şehirlere yerleşmişlerdir.
Sayıları 75.400 olan Azeriler; Derbent kasabası, Derbent ve Tabasaransk illerine yerleşmişlerdir. Tarım, bahçecilik ve üzüm yetiştiriciliği başlıca ekonomik uğraşılardır.
60.000 dolayında nüfusları olan Çeçenler; Hasavyurt ve Novolaksk illerine yerleşmişlerdir; tarım, bahçecilik ve sığırcılıkla geçimlerini sağlarlar.
Kizılyar ve Tarumovsk illerine yerleşik olan Rusların sayıları 300.000 bulur.
2.100.000 dolayındaki nüfusu Dağıstan'ı, Kuzey Kafkaslar'ın en kalabalık cumhuriyeti yapmıştır. Nüfusun %58'inin kırsal kesimde yaşadığı Dağıstan'da doğum oranı %20, ölüm oranı %7.1'dir. Nüfusun %25'i düzlüklerde, %75'i dağlık alanlarda yaşar. Nüfusun dağlık alanlardan alçak alanlara doğru yönelmesi, bu iki alan arasındaki yaşam standardının farklı olmasından kaynaklanmaktadır.
Dağıstan'da Sünni Müslümanlar hakimdir. Şii mezhebi ise Dağıstan Azerileri arasında yaygındır. Ruslar, Ermeniler ve Gürcüler Hristiyan'dır. Dağ Yahudileri arasında ise Musevilik hakimdir.
Dağıstan'da birçok dil konuşulmaktadır. Bunların başında Kumuk, Avar, Andı ve Lezgi dil grupları gelir. Bir köy halkının konuştuğu ve 200-300 aileden başka kimsenin anlamadığı diller de vardır. Hakim olan dil Kumuk ve Azeri Türkçe'sidir. 1917'den 1930'a kadar Türkçe olan resmi dil, bu tarihten sonra Rusça'ya dönüştürülmüştür. Türkler arasında ortak dil Kumuk Türkçe'sidir.
Coğrafya
Yüz ölçümü: 50.300 kilometrekare
Dağıstan'ın güney sınırı boyunca en önemli yüzey şekli olan Büyük Kafkaslar uzanır. Dağıstan yüzey şekilleri bakımından dağlar, tepeler, alçak alanlar ve bunlar arasındaki geçiş bölgelerinden meydana gelir. Hazar Denizi'nde okyanus seviyesinin 28 metre altında yer alan çukurluklara rastlanırken, zirveleri karlarla kaplı 4.000 metreden yüksek dağlar göze çarpar.
Ülkede bulunan tepelik alanlar kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda yaklaşık 200 kilometre uzunluktadır. Tepelik alanların yükseklikleri 500-700 metreler arasında değişir. İç kısımlarda 2.500 metrenin üzerinde kayalık sırtlar ve yüksek platolar bulunur. Yüksek dağlar kuşağı kapalı çukurlar ve vadilerle parçalanmış bir görünümdedir. 1.800 metre yükseklikteki sahada Alpin ve Subalpin çayırlar dikkati çeker. En yüksek noktası 4.466 metre yükseklikteki Bazarduzu Dağları'dır.
Ülkenin başlıca ırmakları; Sulak, Terek ve Samur'dur.
Özerk cumhuriyetin toprakları coğrafi bakımdan beşe ayrılmıştır:
. Kafkas Dağları ve vadiler: Dağlar akarsular tarafından derin şekilde yarılmışken, vadiler önemli tarım bölgeleridir.
. Nogay Bozkırları: Kumullarla kaplı düzlüklerden oluşur.
. Dar kıyı ovası: Güneydeki Hazar kıyılarını ifade etmektedir.
. Terek Deltası ve Astragan Yarımadası: Alçak ovalar ve bataklıklarla kaplıdır.
. Alçak dağlık kuşak: Kuzeydeki alçak alanlar ile Kafkasya arasında kalan ve 800-900 metre arasında yükseltiye sahip tepelerden oluşan kısımdır.
İklim ve Bitki Örtüsü
Dağıstan'ın iklimi genel olarak sıcak ve kurudur. Dağlık bölgenin bitki örtüsü, vadilerde ve kanyonlarda yaprak döken ormanlardan, yüksek tepelerde çam ve huş ağacı ormanlarından ve ağaç sınırının üstünde de Alp çayırlarından oluşur. Tepe yamaçlarında yer yer çöl bitkisiyle kesintiye uğrayan sık yaprak döken ormanlar bulunur. Alçak yamaçlarda seyrek esmer toprak alanlarıyla bölünen verimli kestane rengi topraklar egemendir. Hazar Denizi kıyısında ise tuzlu bataklık toprakları yaygındır.
Tarih
İran'ı sıkıştırmak için 15. yüzyılda Dağıstan'a giren Ruslar 1723'de geri çekilmişlerse de 1813'te bu ülkeyi resmen ilhak etmişler. Yenilgiyi kabul etmeyen yerel gruplar 1877'ye kadar savaşmaya devam etmiş, fakat yine de Rus işgalinden kurtulamamışlardır. Dağıstan 1921'de en büyüğünü Avarların (%27), ikincisini Darginlerin (%16) ve son olarak ise Rusların (%11 ile bir azınlık topluluğu) oluşturduğu Özerk Cumhuriyet olarak kurulmuştur.
