Ömer
Yönetici
Azerbaycan | Coğrafi Yapısı |
Azerbaycan Cumhuriyeti Kafkasların geçiş noktası üzerinde Büyük Kafkaslar ile Küçük Kafkaslar arasında bulunmaktadır. Toplam 86.600 km2’lik yüzölçümü ve 7.953.000 kişilik nüfusu ile üç Kafkas Cumhuriyeti içinde (Gürcistan, Ermenistan) en fazla toprağa ve nüfusa sahiptir.(Gürcistan’ın yüzölçümü 69.700 km2, nüfusu 5.500.000 kişi, Ermenistan’ın yüzölçümü 30.000 km2, nüfusu 3.500.000 kişidir.)
Kuzeyde Gürcistan (322 km) ve Rusya Federasyonu'na bağlı Dağıstan Özerk Cumhuriyeti (284 km), güneyde İran İslam Cumhuriyeti (432 +179 km), batıda Ermenistan (566 km) ve Türkiye (Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ile 11 km. uzunluğunda ortak sınır mevcuttur), doğuda Hazar Denizi (810 km.) yeralmakta olup toplam sınır uzunluğu 2604 km'dir. Azerbaycan Kafkasların Asya ve Avrupa'ya geçiş noktası üzerinde bulunduğundan tarih boyunca önemli medeniyetlerin, ticari, ekonomik ve siyasi faaliyetlerin merkezi olmuştur. Tarihi İpek Yolu’nun geçtiği 33 ülkeden biri olan Azerbaycan günümüzde de önemli bir ekonomik, ticari ve kültürel merkez olma yolundadır.
Ülke topraklarının % 18’i tarıma uygun ekilebilir alanlara, %11,5’i (1.038 hektar) ormanlık alanlara, %36’sı iskan ve tarım dışı alanlara, %34,5’i de diğer alanlara aittir.
Azerbaycan topraklarını ortadan ikiye ayıran Kür nehrinin güney kısmı ile Aras nehrinin sağ kolu arasında bulunan kısmına “Aran”, Kür nehrinin kuzey kısmında yeralan toprak parçasına “Şirvan”, Aras nehri ile Kür nehrinin birleştiği yerin güneyinde kalan kısmına ise “Muğan” adı verilmektedir.
Azerbaycan'ın en önemli dağları Büyük Kafkaslar (4.000-5.000 m.) içinde yeralan Pazardüzü (4.466 m), Şahdağ (4.243 m), Pazaryurdu (4.126 m), Tufan (4.191 m), Yarıdağ (4.116 m), Ragdan (4.020 m) dağları, Küçük Kafkas sıradağları içinde yeralan Kapıcık (3.906 m.), Gazangeldağ (3.829 m), Biçenek Aşırımı (2.346 m), Karabağ Volkanik Yaylasında yeralan Delidağ (3.616 m), Murovdağ silsilesinde yeralan Kamışdağ (3.724 m), Hinaldağ (3.367 m), Kepez (3.066 m), Zengezur Sıradağları içinde yeralan Büyük Işıklı (3.550 m), Talış Sıradağları silsilesinde yeralan Kömürköy (2.493 m.) ve Kızyurdu (2.433 m) dağlardır.
Ülke coğrafyasında irili ufaklı 8400 civarında nehir ve çay vardır. Bunların toplam uzunluğu 33.665 km. olup, uzunluğu 5 km.’den fazla olan akarsuların sayısı 850, uzunluğu 100 km.’den fazla olanların sayısı ise 21’dir. Akarsulardan en önemlisi Kür nehri (1.515 km. olup, 906 km’si Azerbaycan topraklarından geçmektedir ), Aras (1.072 km.), Samur , Terter, Şemkir ve Gence’dir.
Önemli gölleri arasında Mingeçevir Baraj Gölü (605 km2), Ververi Baraj Gölü (22,5 km2), Şemkir Baraj Gölü, Serseng Baraj Gölü (14,2 km2), Ceyranbatan Baraj Gölü (13,9 km2), Ağstafa Baraj Gölü (6,3 km2), Arpaçay Baraj Gölü, Hacıkabul Gölü (17,5 km2), Sarısu Gölü (15 km2), Candar Gölü (12 km2), Acınohur Gölü (11,1 km2), Büyükşor Gölü (10 km2), Masazır Gölü (10 km2), Alagöl (5,1 km2), Karagöl (1,8 km2), Göy Göl (0,78 km2 – doğal güzellikleri ile ünlüdür) sayılabilir. Bunun yanında, dünyanın en büyük gölü olan Hazar Denizi Azerbaycan, Rusya Federasyonu, Kazakistan, Türkmenistan ve İran tarafından ortak uluslararası deniz niteliğinde olup, 400 bin km2’lik yüzölçümüne sahiptir. Hazar Denizi’nin 78.800 km2’lik su havzası Azerbaycan’a ait olup, en derin bölgesi 1.025 metredir.
Azerbaycan coğrafyasının yaklaşık %40’ı yüksekliği 500 metreye kadar ulaşan ovalarla ( En önemlisi Kür Ovasıdır), %25’i yayla ve %35’i de dağlarla kaplıdır.
Ormanların %85’i dağ ve dağ eteğinde %15’i ise ovalarda yeralmaktadır. Ormanlık alanların içinde toplam sahası 192,2 bin hektar olan 14 adet koruluk mevcuttur.
Azerbaycan yeraltı kaynakları bakımından da çok zengin bir ülkedir. Ülkenin en büyük yeraltı zenginlikleri petrol ve doğalgazdır. Yapılan araştırmalara göre karadaki petrol rezervinin %87’si kullanılmış olduğundan petrol ve gaz ağırlıklı olarak Hazar Denizinin derinliklerinden çıkarılmaktadır. Ülkenin diğer önemli yeraltı kaynakları kurşun, çinko, demir, bakır, alüminyum, barit, kobalt, arsenik, mermer, kireçtaşı, siyanit, maden tuzu, kaya tuzu, kuvars, kaolin, taş ocakları v.s.’dir.
I.2. İklim ve Bitki Örtüsü
Ülkenin coğrafi yapısı engebeli olduğundan bölgeden bölgeye çok önemli ısı ve iklim farklılıkları mevcuttur. Azerbaycan’ın iklimini Büyük Kafkas dağlarının Kuzeyden gelen soğuk hava kütleleri, Küçük Kafkas dağlarının Güneyden gelen sıcak ve tropik hava akımları ile Hazar Denizi etkilemektedir. Dünyada bulunan 11 iklim kuşağından 9’una Azerbaycan’da rastlamak mümkündür. İklim zenginliği bitki örtüsünün de çeşitli olmasına imkan sağlamaktadır. Azerbaycan’da tespit edilebilen 4.500 bitki ile 446 ağaç ve çalı cinsi mevcuttur.
Ülkenin Doğu ve iç kısımları alçak ve düzlük olduğundan kışları ılık ve yazları çok sıcak geçer. En çok yağış alan Güneydoğu kısmı ise nemli ve subtropikal iklime sahiptir. Diğer bölgeler ise genellikle kuraktır. Ülke tarımının önemli bir kısmı Kür ve Aras nehirleri civarında yeralan Kür Ovasında yapılmaktadır.
Azerbaycan’ın önemli tarım ürünleri arasında tahıl, pamuk, tütün, çay, meyve-sebze v.s. sayılabilir. Ayrıca, Kür ve Aras Nehirlerinin Hazar Deniziyle birleştiği deltalarda balıkçılık ve su ürünleri gelişmiştir.
Yıllık ortalama sıcaklık + 13 - + 14.5 derece arasında değişirken, Ocak ayı ortalama sıcaklığı 0 - + 4 derece, Temmuz ayı ortalama sıcaklığı + 25 - + 28 derece arasında seyretmektedir. Yıllık ortalama yağış miktarı 1000 – 1800 mm./m2’dir.
