SüKuN
Harbi Aktif Üye
GÖLLER
Karadaki çöküntü alanlarını dolduran tatlı ya da tuzlu, az çok derin ve geniş su örtüsüne göl denir. Göller yeryüzünde 1 700 000 kilometre karelik bir alan kaplarlar. GÖLLERİN ÖZELLİKLERİ Göllerin bulundukları bölgenin iklimi, jeolojik ve jeomorfolojik özellikleri; • Gölün Büyüklüğü: Dünya üzerindeki göllerin büyüklükleri değişkendir. Hazar Gölü Dünya’nın en büyük gölüdür. ( 424.000 km kare) • Gölün Beslenmesi: Göller, yağış suları, akarsular ve kaynaklar tarafından beslenir. Göllerin su seviyeleri beslenmeye bağlı olarak değişir. Bazı göller fazla sularını bir akarsu ile denize boşaltır. Bu akarsulara göl ayağı ya da gideğen denir. Göle su taşıyan akarsulara ise geleğen denir. Örneğin Manyas ve Ulubat göllerli bir akarsu ile sularını Marmara Denizi’ne boşaltır. • Gölün Derinliği: Tektonik ve krater göllerinin derinlikleri genellikle fazladır. Dünya’nın en derin gölü tektonik bir göl olan Baykal Gölü’dür. • Göl Suyunun Tuzluluğu: Göl sularının içinde çözünmüş halde madensel tuzlar bulunmaktadır. Buharlaşma nedeniyle göl suyunun tuz yoğunluğu artar. Özellikle kapalı havzalarda yüzeyden akış olmadığı için göl suları tuzludur. Örneğin ülkemizdeki Burdur Gölü ve Tuz Gölü’nün suları tuzludur. Açık havza göllerinde ise, sular yüzeyden boşaldığı için madensel tuz oranı düşük, buna bağlı olarak suları tuzludur. • Göl Suyunun Sıcaklığı: Göl suyunun sıcaklığı, gölün bulunduğu enleme, iklim koşullarına ve mevsime göre değişir. Ayrıca gölün derinliği, gölün bulunduğu yükselti ve gölü besleyen sular da göl suyunun sıcaklığı üzerinde etkilidir. • Göl Suyunun Hareketliliği: Göl suyunun hareketliliği üç nedene bağlıdır : 1.Gölün beslenmesine ve havzadaki iklim koşullarına bağlı oluşan seviye farkı nedeniyle su seviyesinde değişiklik olur. 2. Göl yüzeyinde rüzgârların etkisiyle dalgacıklar oluşur. 3. Göl yüzeyinin bir bölümündeki basınç değişmeleri alçalma ve yükselme şeklindeki ritmik hareketlere neden olur. Bunlara duran dalga ya da seiches ( seş ) dalgaları denir. TÜRKİYE’NİN GÖLLERİ VE BAZI ÖZELLİKLERİ GÖLLER VE OLUŞUMLARI Göller, kara üzerindeki çukurluklarda birikmiş durgun su kütleleridir. O halde bir gölün meydana gelebilmesi için önce bir çukurluğun bulunması gerekir. Daha sonra da burayı dolduracak suyun var olması gerekir. GÖLLERİN OLUŞUMU Göller, oluşumlarına yol çukurlukların meydana gelişine göre iki grupta incelenir. 1:SET GÖLLERİ: Bu göller, uzunca bir çukurluğun önünün herhangi bir kütleyle kapanması ve geride kalan çukurluğun su ile dolması sonucu oluşur. Volkanik set gölü: Volkan lavları ve tüfleri bir çukurluğu tıkarsa yine orada bir çanak oluşur, bunun gerisinde sular toplanarak göl meydana gelir. Yurdumuzun en büyük gölü olan Van gölü bu şekilde oluşmuştur. Alüvyal set gölü: Akarsu vadilerinin Alüvyal birikintilerle kapanması sonucu oluşur bunlar küçük alanlı sığ göllerdir. Kıyı set gölü: Deniz kıyılarında kıyı okları ve kıyı kordonlarının gerisinde oluşan sığ göllerdir. Moren set gölü: Buzul bölgelerinde buzulların biriktirdiği moren dizilerinin gerisinde de moren set gölleri meydana gelir. Heyelan set gölü: Heyelanla gelen kütlenin akarsu vadilerini kapatması ile oluşur. Suni set gölleri: İnsanların yaptığı barajlarda da çanak şekli doğar ve barajın gerisinde baraj gölü denilen bir teşekkül etmiş olur. Atatürk, Keban, Sarıyar, Hirfanlı, Adıgüzel, Demirköprü önemli baraj göllerindendir. 2: ÇANAK GÖLLERİ: Bunlar daha önce çeşitli iç ve dış olaylar tarafından oluşturulmuş çanakların sularla dolması sonucu oluşur. Buzul gölleri: Buzulların yapmış olduğu çanakların bazıları sularla dolmuştur. Bu gibi göllere buzul gölleri denir. Tektonik göller: Bunlar yer kabuğu hareketleri sırasındaki kırılmalardan, bükülmelerden, kıvrılmalardan, epirojenik çökmelerden, volkanik olaylardan ileri gelen çukurların sularla dolması sonucu oluşan göllerdir. Krater ve Maar gölleri: Volkan konilerinin tepesinde bulunan krater veya kaldera gibi çukurlara suların dolmasıyla oluşan göllere krater gölleri denir. Volkanik patlamalarla oluşan maarların su ile dolmasıyla maar gölleri oluşur. Karstik göller: Kimi yerde taşlar sert olduğu halde yağmur sularıyla eridiğinden oralarda da birçok çanak şekilleri oluşmuştur. Bu çanakların sularla dolmasıyla da karstik göller oluşur. GÖLLERİN BESLENMESİ Gölün suyu, geniş ölçüde yağışlardan gelir.
Karadaki çöküntü alanlarını dolduran tatlı ya da tuzlu, az çok derin ve geniş su örtüsüne göl denir. Göller yeryüzünde 1 700 000 kilometre karelik bir alan kaplarlar. GÖLLERİN ÖZELLİKLERİ Göllerin bulundukları bölgenin iklimi, jeolojik ve jeomorfolojik özellikleri; • Gölün Büyüklüğü: Dünya üzerindeki göllerin büyüklükleri değişkendir. Hazar Gölü Dünya’nın en büyük gölüdür. ( 424.000 km kare) • Gölün Beslenmesi: Göller, yağış suları, akarsular ve kaynaklar tarafından beslenir. Göllerin su seviyeleri beslenmeye bağlı olarak değişir. Bazı göller fazla sularını bir akarsu ile denize boşaltır. Bu akarsulara göl ayağı ya da gideğen denir. Göle su taşıyan akarsulara ise geleğen denir. Örneğin Manyas ve Ulubat göllerli bir akarsu ile sularını Marmara Denizi’ne boşaltır. • Gölün Derinliği: Tektonik ve krater göllerinin derinlikleri genellikle fazladır. Dünya’nın en derin gölü tektonik bir göl olan Baykal Gölü’dür. • Göl Suyunun Tuzluluğu: Göl sularının içinde çözünmüş halde madensel tuzlar bulunmaktadır. Buharlaşma nedeniyle göl suyunun tuz yoğunluğu artar. Özellikle kapalı havzalarda yüzeyden akış olmadığı için göl suları tuzludur. Örneğin ülkemizdeki Burdur Gölü ve Tuz Gölü’nün suları tuzludur. Açık havza göllerinde ise, sular yüzeyden boşaldığı için madensel tuz oranı düşük, buna bağlı olarak suları tuzludur. • Göl Suyunun Sıcaklığı: Göl suyunun sıcaklığı, gölün bulunduğu enleme, iklim koşullarına ve mevsime göre değişir. Ayrıca gölün derinliği, gölün bulunduğu yükselti ve gölü besleyen sular da göl suyunun sıcaklığı üzerinde etkilidir. • Göl Suyunun Hareketliliği: Göl suyunun hareketliliği üç nedene bağlıdır : 1.Gölün beslenmesine ve havzadaki iklim koşullarına bağlı oluşan seviye farkı nedeniyle su seviyesinde değişiklik olur. 2. Göl yüzeyinde rüzgârların etkisiyle dalgacıklar oluşur. 3. Göl yüzeyinin bir bölümündeki basınç değişmeleri alçalma ve yükselme şeklindeki ritmik hareketlere neden olur. Bunlara duran dalga ya da seiches ( seş ) dalgaları denir. TÜRKİYE’NİN GÖLLERİ VE BAZI ÖZELLİKLERİ GÖLLER VE OLUŞUMLARI Göller, kara üzerindeki çukurluklarda birikmiş durgun su kütleleridir. O halde bir gölün meydana gelebilmesi için önce bir çukurluğun bulunması gerekir. Daha sonra da burayı dolduracak suyun var olması gerekir. GÖLLERİN OLUŞUMU Göller, oluşumlarına yol çukurlukların meydana gelişine göre iki grupta incelenir. 1:SET GÖLLERİ: Bu göller, uzunca bir çukurluğun önünün herhangi bir kütleyle kapanması ve geride kalan çukurluğun su ile dolması sonucu oluşur. Volkanik set gölü: Volkan lavları ve tüfleri bir çukurluğu tıkarsa yine orada bir çanak oluşur, bunun gerisinde sular toplanarak göl meydana gelir. Yurdumuzun en büyük gölü olan Van gölü bu şekilde oluşmuştur. Alüvyal set gölü: Akarsu vadilerinin Alüvyal birikintilerle kapanması sonucu oluşur bunlar küçük alanlı sığ göllerdir. Kıyı set gölü: Deniz kıyılarında kıyı okları ve kıyı kordonlarının gerisinde oluşan sığ göllerdir. Moren set gölü: Buzul bölgelerinde buzulların biriktirdiği moren dizilerinin gerisinde de moren set gölleri meydana gelir. Heyelan set gölü: Heyelanla gelen kütlenin akarsu vadilerini kapatması ile oluşur. Suni set gölleri: İnsanların yaptığı barajlarda da çanak şekli doğar ve barajın gerisinde baraj gölü denilen bir teşekkül etmiş olur. Atatürk, Keban, Sarıyar, Hirfanlı, Adıgüzel, Demirköprü önemli baraj göllerindendir. 2: ÇANAK GÖLLERİ: Bunlar daha önce çeşitli iç ve dış olaylar tarafından oluşturulmuş çanakların sularla dolması sonucu oluşur. Buzul gölleri: Buzulların yapmış olduğu çanakların bazıları sularla dolmuştur. Bu gibi göllere buzul gölleri denir. Tektonik göller: Bunlar yer kabuğu hareketleri sırasındaki kırılmalardan, bükülmelerden, kıvrılmalardan, epirojenik çökmelerden, volkanik olaylardan ileri gelen çukurların sularla dolması sonucu oluşan göllerdir. Krater ve Maar gölleri: Volkan konilerinin tepesinde bulunan krater veya kaldera gibi çukurlara suların dolmasıyla oluşan göllere krater gölleri denir. Volkanik patlamalarla oluşan maarların su ile dolmasıyla maar gölleri oluşur. Karstik göller: Kimi yerde taşlar sert olduğu halde yağmur sularıyla eridiğinden oralarda da birçok çanak şekilleri oluşmuştur. Bu çanakların sularla dolmasıyla da karstik göller oluşur. GÖLLERİN BESLENMESİ Gölün suyu, geniş ölçüde yağışlardan gelir.
