Ömer
Yönetici
Noktalama işaretleri nelerdir, Noktalama işaretlerinin kullanıldığı yerler
NOKTALAMA İŞARETLERİ
Dilimizde ilk kez Tanzimat döneminde kullanılan noktalama işaretleri, yazının daha kolay anlaşılmasını sağlar. Yazının okunmasını kolaylaştırır ve anlam karışıklığına düşülmesine engel olur.
Biz konuşurken cümlede anlatmak istediklerimizi ses tonumuzla açık olarak ortaya koyabiliriz. Nerede duracağımızı nerede vurgu yapacağımızı biliriz. Ancak yazıda böyle bir vurgulama yapamadığımızdan, bunu noktalama işaretleriyle sağlamaya çalışırız.
Şimdi noktalama işaretlerinin neler olduğunu ayrıntılarıyla görelim.
NOKTA (.)
“Seni de bekliyoruz bu akşamki yemeğe.”
“Askerlere Yzb. Ahmet emir vermiş.”
Sözcüklerin baş harflerinin alınmasıyla yapılan kısaltmalarda artık nokta kullanılmıyor.
“Arkadaşım DSİ’de çalışıyormuş.”
VİRGÜL (,)
cümlesinde nesnelerin ayrılmasında,
“Kırmızı, güzel bir arabası vardı.”
cümlesinde sıfatların ayrılmasında kullanılmıştır.
“Yaşlı, kadının yanına yaklaştı.”
cümlesinde virgül özneyi ayırmakta kullanılmıştır. Eğer olmasaydı, “yaşlı” sözü sıfat olurdu.
NOKTALI VİRGÜL (
cümlesinde giren “küçük”tür. Eğer virgül koysaydık bu sözcük evin sıfatı olarak da düşünülebilirdi.
İKİ NOKTA )
ÜÇ NOKTA (...)
– Benim ...
– Mazereti bırak da gerçeği söyle.
SIRA NOKTALAR (.....)
.....
Süslenmiş gemiler geçse açıktan
.....
dizelerindeki kafiyeleri inceleyelim.
– .....
– Seni o mu çağırdı?
KISA ÇİZGİ (-)
“Devlette yasama - yürütme - yargı organları net olarak ayrılmalıdır.”
Eğer satır sonunda özel isim bitmiş ve ona ait olan ek diğer satıra düşmüşse, arada kısa çizgi değil kesme (') kullanılır.
“Sizinle geçen yıl bugün yine aynı şehirde Ankara’da karşılaşmıştık .”
“Çalışkan” sözcüğü “çalış-" fiilinden türemiştir.
UZUN ÇİZGİ (—)
Konuşma metinlerinde, konuşmaların başında kullanılır. – Sen de bizimle gelecek misin?
– Neden gelmeyeyim?
– Hiç, sordum sadece.
KESME İŞARETİ (')
Eğer özel isim, yapım eki almışsa çekim ekleri kesmeyle ayrılmaz.
“Bu soruyu bir de İzmirlilere soralım.”
Şöyle garip bencileyin”
“Yine n’oldu da ağlıyorsun?”
Cümleside altı çizili sözün “soru” mu yoksa “sorun” mu olduğu belli değil. Bu karışıklığı kesmeyle giderebiliriz.
“Bu soru’nun nasıl çözüleceğini bilmiyorum.”
cümlesinde sözcüğün “soru” olduğu açıklanmış olur.
SORU İŞARETİ (?)
TIRNAK İŞARETİ (“ ”)
Tırnak içindeki söze ek gelirse, tırnaktan sonra gelir ve kesme kullanılmaz.
Siz bir de Haşim’in “O Belde” sini okuyun.
Tırnak içindeki cümlenin içinde bir tırnak daha kullanmak gerekirse bu kez tekli tırnak (‘ ’) kullanılır.
“Haşim, şiirin yoruma açık olmasını ister ve daima ‘Şiir her okuyanda ayrı duygular uyandırmalıdır.’ der.”
PARANTEZ (AYRAÇ) İŞARETİ ( ( ) )
ÜNLEM İŞARETİ (!)
“Yandım!”
“Aman Allah’ım!”
NOKTALAMA İŞARETLERİ
Dilimizde ilk kez Tanzimat döneminde kullanılan noktalama işaretleri, yazının daha kolay anlaşılmasını sağlar. Yazının okunmasını kolaylaştırır ve anlam karışıklığına düşülmesine engel olur.
Biz konuşurken cümlede anlatmak istediklerimizi ses tonumuzla açık olarak ortaya koyabiliriz. Nerede duracağımızı nerede vurgu yapacağımızı biliriz. Ancak yazıda böyle bir vurgulama yapamadığımızdan, bunu noktalama işaretleriyle sağlamaya çalışırız.
Şimdi noktalama işaretlerinin neler olduğunu ayrıntılarıyla görelim.
NOKTA (.)
- Anlamca tamamlanmış cümlelerin sonunda kullanılır.
“Seni de bekliyoruz bu akşamki yemeğe.”
- Sözcüklerin kısaltılarak yazılmaları halinde kullanılır.
“Askerlere Yzb. Ahmet emir vermiş.”
Sözcüklerin baş harflerinin alınmasıyla yapılan kısaltmalarda artık nokta kullanılmıyor.
“Arkadaşım DSİ’de çalışıyormuş.”
- Rakamla yazılan tarihler arasında kullanılır.
- Sıra bildiren “-ncı, -nci” eklerinin yerine kullanılır.
- Saat ve dakikaların yazımında kullanılır.
VİRGÜL (,)
- Eş görevli sözcük ve söz öbeklerinin aralarında kullanılır.
cümlesinde nesnelerin ayrılmasında,
“Kırmızı, güzel bir arabası vardı.”
cümlesinde sıfatların ayrılmasında kullanılmıştır.
- Anlamca karışan öğelerin ayrılmasında kullanılır.
“Yaşlı, kadının yanına yaklaştı.”
cümlesinde virgül özneyi ayırmakta kullanılmıştır. Eğer olmasaydı, “yaşlı” sözü sıfat olurdu.
- Arasözlerin başında ve sonunda kullanılır.
- İçinde başka virgül bulunmayan sıralı cümlelerin ayrılmasında kullanılır.
- Cümle içindeki ünlem bildiren sözcüklerden sonra kullanılır.
- Seslenme bildiren sözcüklerden sonra kullanılır.
NOKTALI VİRGÜL (
- Öğe sayısı fazla olan ya da cümle içinde virgül bulunan sıralı cümleler arasında kullanılır.
- Bir bağlaçla birbirine bağlanan cümleler arasında bağlaçtan önce kullanılır.
- Aralarında nitelik farkı bulunan söz öbeklerinin ayrılmasında kullanılır.
- Öznenin diğer öğelerle karıştığı yerlerde kullanılır.
cümlesinde giren “küçük”tür. Eğer virgül koysaydık bu sözcük evin sıfatı olarak da düşünülebilirdi.
İKİ NOKTA
- Bir cümlede açıklama yapılacaksa, açıklamaya başlamadan hemen önce iki nokta kullanılır.
- Kavramlar tanımlanırken ya da açıklanırken kullanılır.
- Konuşma metinlerinde kullanılır.
ÜÇ NOKTA (...)
- Benzer örneklerin sürdürülebileceğini göstermek için kullanılır.
- Anlamca tamamlanmamış cümlelerin sonunda kullanılır.
- Söylenmek istenmeyen sözler yerine kullanılır.
- Bir alıntının alınmayan yerleri yerine kullanılır.
- Sözün bir yerde kesildiğini anlatmak için kullanılır.
– Benim ...
– Mazereti bırak da gerçeği söyle.
- Yüklemi bulunmayan cümlelerin sonunda kullanılır.
SIRA NOKTALAR (.....)
- Şiirde alınmayan dizelerin, yazıda alınmayan bölümlerin yerine kullanılır.
.....
Süslenmiş gemiler geçse açıktan
.....
dizelerindeki kafiyeleri inceleyelim.
- Konuşmalarda kişinin sustuğunu göstermek için kullanılır.
– .....
– Seni o mu çağırdı?
KISA ÇİZGİ (-)
- Bir olayın başlangıç ve bitiş tarihleri arasında kullanılır.
- Birbiriyle ilgili ülke ya da kavram isimleri arasında kullanılır.
“Devlette yasama - yürütme - yargı organları net olarak ayrılmalıdır.”
- Cümle içindeki arasözlerin başında ve sonunda kullanılır.
- Cümle sonunda sözcük yarım kaldığında kullanılır.
Eğer satır sonunda özel isim bitmiş ve ona ait olan ek diğer satıra düşmüşse, arada kısa çizgi değil kesme (') kullanılır.
“Sizinle geçen yıl bugün yine aynı şehirde Ankara’da karşılaşmıştık .”
- Dilbilgisinde eklerin ve mastar halindeki fiillerin gösterilmesinde kullanılır.
“Çalışkan” sözcüğü “çalış-" fiilinden türemiştir.
- Osmanlıca tamlamalarda kullanılır.
UZUN ÇİZGİ (—)
Konuşma metinlerinde, konuşmaların başında kullanılır. – Sen de bizimle gelecek misin?
– Neden gelmeyeyim?
– Hiç, sordum sadece.
KESME İŞARETİ (')
- Özel isimlere gelen çekim eklerinin ayrılmasında kullanılır.
Eğer özel isim, yapım eki almışsa çekim ekleri kesmeyle ayrılmaz.
“Bu soruyu bir de İzmirlilere soralım.”
- Sayılara ek getirilirken kullanılır.
- Kısaltmalara ek geldiğinde kullanılır.
- İki sözcüğün kaynaştırılarak söylenmesi sırasında ses düşmesi olursa ya da şiirde vezin gereği ses düşmesi yapılmışsa kullanılır.
Şöyle garip bencileyin”
“Yine n’oldu da ağlıyorsun?”
- Anlamca karışan sözcüklerin yazımında kullanılır.
Cümleside altı çizili sözün “soru” mu yoksa “sorun” mu olduğu belli değil. Bu karışıklığı kesmeyle giderebiliriz.
“Bu soru’nun nasıl çözüleceğini bilmiyorum.”
cümlesinde sözcüğün “soru” olduğu açıklanmış olur.
SORU İŞARETİ (?)
- Soru anlamı taşıyan cümlelerin sonunda kullanılır.
- Sözcüğün karşıt anlamının ifade edilmek istendiği yerlerde kullanılır.
- Kesin olarak bilinmeyen tarihler yerine kullanılır.
TIRNAK İŞARETİ (“ ”)
- Cümle içinde başkasına ait sözlerde kullanılır.
- Cümle içinde geçen kitap, dergi isimleri tırnak içine alınabilir.
Tırnak içindeki söze ek gelirse, tırnaktan sonra gelir ve kesme kullanılmaz.
Siz bir de Haşim’in “O Belde” sini okuyun.
- Cümlede önemsenen, vurgulanmak istenen sözcükler tırnak içine alınabilir.
- Alıntılar tırnak içine alınarak verilir.
Tırnak içindeki cümlenin içinde bir tırnak daha kullanmak gerekirse bu kez tekli tırnak (‘ ’) kullanılır.
“Haşim, şiirin yoruma açık olmasını ister ve daima ‘Şiir her okuyanda ayrı duygular uyandırmalıdır.’ der.”
PARANTEZ (AYRAÇ) İŞARETİ ( ( ) )
- Cümle içinde bir sözcüğün eş anlamlısı verilirse kullanılır.
- Cümledeki herhangi bir sözcüğün açıklanması durumunda kullanılır.
- Cümle içinde kullanılan tarihler ya da bir sözcüğün anlamıyla ilgili noktalamalar parantez içine alınır.
- Yabancı sözcüklerin okunuşu parantez içinde gösterilir.
- Tiyatro metinlerinde hareketleri anlatan bölümler parantez içine alınır.
ÜNLEM İŞARETİ (!)
- Ünlem cümlelerinin sonunda kullanılır.
“Yandım!”
“Aman Allah’ım!”
- Bir sözün yanında parantez içinde ünlem işareti bulunuyorsa, o söze inanılmadığını gösterir.
- “Ne kadar nazik (!) biri olduğunu göreceksin.”
Son düzenleme: