Türk Sanat Müziği Makamları

cicozz Çocukluk cicozlarda saklı

Makam nedir?

Bir durakla bir güçlünün etrafında onlara bağlı olarak kümelenen ve belli bir seyir gösteren seslerin genel durumuna makam denir.

Türk musikisinde, kullanılan ses dizilerinin (gam) belli kurallar çerçevesinde kullanılmasıdır. Makamların dizileri, aralıkları eşit olmayan toplamı 53 koma olan sekiz sesten oluşur. Dizileri aynı olan makamlar birbirlerinden seyirlerine göre ayrılır. Bu yüzden makamda seyir çok önemlidir. Makamların karar sesleri, güçlüsü, yedeni ve asma kararları olur.

Durak, ilk dörtlü veya beşlinin ilk perdesidir.

Güçlü, genellikle ikinci dörtlü veya beşlinin ilk perdesidir ve parçanın ortalarında geçici karar perdesi olarak kullanılır.

Yeden, genellikle parçanın bitişinde karar perdesinden önce kullanılan makamına göre yarım veya tam ses olabilen bitiş duygusunu güçlendirici sestir.

Asma Karar, eser içerisinde başka bir makama hatırlatma yapmak için kullanılan kısa süreli kalışlardır. Asma kararlar makamın dizisi içinde herhangi bir ses olabildiği gibi genellikle de hatırlatılmak istenen makam ile asıl makamın ortak seslerinden bir olur. Asma kararlarda asla başka bir makama geçiş yapılmaz çünkü asıl makamın özellikleri ortadan kalkar.

Makamın sekiz sesi dörtlü ve beşlilerin birleşmesiyle meydana gelir. Bunlar;
  • Çargah dörtlüsü
  • Çargah beşlisi
  • Rast dörtlüsü
  • Rast beşlisi
  • Uşşak dörtlüsü
  • Hüseyni beşlisi
  • Hicaz dörtlüsü
  • Hicaz beşlisi
  • Kürdi dörtlüsü
  • Kürdi beşlisi
  • Buselik dörtlüsü
  • Buselik beşlisi
  • Segah dörtlüsü
  • Segah beşlisi
  • Saba dörtlüsü
  • Nikriz beşlisi
  • Hüzzam beşlisi
  • Ferahnak beşlisi
Makamlar, inici, çıkıcı veya inici-çıkıcı bir seyre sahiptir. Basit, bileşik ve şed makamlar olmak üzere üçe ayrılır.

Basit Makamlar
Tam dörtlü ve tam beşlilerin birleşmesiyle meydana gelen makamlardır. Genellikle birleşme yerindeki ses makamın güçlüsüdür. Türk müziğinde 16 adet basit makam vardır. Bunlar: Çargah Makamı, Buselik Makamı, Kürdî Makamı, Rast Makamı, Uşşak Makamı, Hicaz Makamı, Uzzal Makamı, Hümayun Makamı, Zirgüleli Hicaz Makamı, Neva Makamı, Tahir Makamı, Bayati Makamı, Muhayyer Makamı, Hüseyni Makamı, Karcığar Makamı ve Basit Suzinak Makamı'dır.

Bileşik Makamlar
Çeşitli makamların birleştirilerek farklı bir makam haline gelmiş makamlardır. Ferahfeza, Dilkeşide, Ruy-i Irak bu makamlara örnektir.

Şedd (Göçürmeli) Makamlar
Makamın yapısı bozulmadan karar sesinin farklı bir sese göçürülmesinden oluşan; kendine özgü geçkilerle ve seyir yapısı ile ait olduğu basit makamdan ayrılan makamlardır. Örneğin: Acemaşiran, Nihavend vs.

Donanım : Anahtardan sonraki bölgeye verilen ad.
Koma : Tabiatta duyduğumuz en küçük ses aralığı

Basit Makamlar


Rast Makamı


Rast makamı, Klasik Türk Müziğinin en temel makamı sayılır nitekim "rast" Kürtçe ve Farsça'da (İrani dillerde) düz, doğru, sağ manasına gelir. Uzaktan andırsa da, batı müziğinde başka seslerin kullanılmasından dolayı majör gamlarıyla karşılaştırmak yanlıştır.

Rast makamına durak sesinden başlanır, ya durakta veya güçlüde asma karar yapılır sonra tizdeki dörtlüsünde de gezinildikten sonra durak sesi olan SOL ile karar verilir.
  • Durak : Rast perdesidir
  • Seyir : Çıkıcıdır
  • Dizi : Yerinde Rast Beşlisine, Neva perdesi üzerinde bir Rast dörtlüsünün eklenmesiyle meydana gelir.
  • Güçlü : Neva perdesidir
  • Yeden : Irak perdesidir
  • Donanım : Si koma bemol, fa bakiye diyez
rast-makami.png

Tam - Büyük Mücennep - Küçük Mücennep - Tam - Tam - Büyük Mücennep - Küçük Mücennep

Dizinin Seyri: Çıkıcı seyre sahip olan Rast Makamının seyrine durak sesi civarından başlanır. Dizi alt taraftan genişlemiştir. Birçok kere bu genişleme seslerinden seyre başlanır. Rast beşlisinin sesleri kullanılarak güçlü sesi olan Neva perdesinde kalış yapılır. Daha sonra dizinin üst tarafında bulunan Rast dörtlüsünün seslerine geçilir. Ancak çoğunlukla çıkışta kullanılan Evç perdesi, inici nağmelerde Acem perdesi haline dönüşür. Tekrar Neva’da kalış yapılır. Yerinde Rast beşlisinin seslerine geçilerek çeşitli seslerde (özellikle Segah perdesinde) asma kalışlar yapılabilir. Karar, Rast beşlisinin sesleriyle Rast perdesinde ve genellikle yedenli olarak yapılır.

Makamın Özelliği: Rast Makamı dizisindeki yedinci ses Evç perdesidir. Bu perde seyir yapılırken çıkışta kullanılır. Fakat inici seyirlerde genellikle bu perde kullanılmaz. Dolayısıyla Rast dörtlüsü bozularak, Neva’da Buselik dörtlüsü meydana gelir. Bu şekilde karara kadar inildiğinde meydana gelen diziye Acemli Rast dizisi denir.

Rast Makamındaki Şarkılar
  • Yine bir gül-nihal, aldı bu gönlümü (Dede Efendi)
  • Ben küskünüm feleğe (Baki Duyarlar)
  • Nihansın dideden ey mest-i nazım (Hacı Faik Bey)
  • Bir gece ansızın gelebilirim
  • Gönül aşkınla gözyaşı dökmekten usandı artık
  • Bir gönül vardı bende, henüz aşkı tatmamış (Ferit Sıdal)
Rast İlahiler
  • Gül yüzünü rüyâmızda görelim yâ Resûlallah (Sebilci Hüseyin)
  • Erler demine destur alalım (Tahsine Hanım)
  • Canlar canını buldum bu canım yağma olsun (İsmail Ötenkaya)
  • Ey aşık-ı dildâde gel nûş edelim bade (Sadık Dede)
  • Kâbe'nin yolları bölük bölüktür
  • Tevbe edelim zenbimize tübt ü İllâllah yâ Allah (Zekai Dede)
  • Yâ Resûlallah şefaat eyle Allah aşkına (Zekai Dede)

Çargah Makamı


Musikimizde çargâh beşlisiyle çargâh dörtlüsünün birleşmesinden meydana gelen ve kaba çargâh perdesinde karar kılan basit makamdır. Eski eserlerimizde çargâh makamı sabâ geçkili olup çargâh perdesinde karar kılmaktaydı

Çargâh Türk müziğinde do perdesinin adı ve bu perdede karar kılan makamdır. Klasik Batı müziğinde tam karşılığı do-majördür.

Çargah makamında Türk musikinde çok fazla sayıda eser bulunmamaktadır. Az sayıda olan eserlerde ise hicaz ve nikriz geçkiler kullanılmıştır. Ancak ilahiler ve mevlevi bestelerinin çoğu çargah makamındadır.

Çargah makamının gelenekteki kullanımı farklıdır. Gelenekte, çargah makamı dizisi saba makamı dizisi ile büyük ölçüde aynıdır. (Çargah perdesi üzerinde hicaz yapar) ancak saba gibi dügah perdesinde değil çargah perdesinde karar verir. 18. yy'da uğursuz sayıldığı için kullanılmamaya başlanmıştır. Daha sonra Saadettin Arel tarafından batıdaki do majör karşılığı olarak Çargah (do) perdesinden başlayan ve gelenekte Nigar olarak bilinen dörtlü ve beşliler Çargah olarak adlandırılmış, Nigar Dörtlüsüne Nigar Beşlisi elde edilmesiyle ortaya çıkan diziye çargah makamı dizisi denilmiştir. Günümüzde çargah, yaygın olarak Arel sisteminde önerildiği biçimiyle kullanılmaktadır ancak birçok Türk müziği akademisyeni Çargah makamı dizisi yerine Nigar demeyi, çargahın ise gelenekte kullanıldığı gibi kullanılmasını önermektedir.
  • Durak : Çargah perdesidir
  • Seyir : Çıkıcıdır
  • Dizi : Yerinde bir Çargah Beşlisine, Gerdaniye üzerinde bir Çargah dörtlüsünün eklenmesiyle meydana gelir.
  • Güçlü : Gerdaniye perdesidir.
  • Yeden : Buselik perdesidir.
  • Donanım : Donanıma hiçbir işaret konulmaz.
cargah-dizisi.png

Tam - Tam - Bakiye - Tam - Tam - Tam - Bakiye

Dizinin Seyri : Çargah Makamı, çıkıcı bir diziye sahip olduğundan, seyre genellikle durak sesi civarından başlanır. Çargah beşlisinin seslerinde dolaşılarak güçlü olan Gerdaniye perdesinde kalış yapılır. Güçlü üzerinde bulunan Çargah dörtlüsünün seslerine geçilerek tiz durağa kadar çıkılır. Tekrar güçlü perdesine inilerek asma karar gösterilir. Yerinde Çargah beşlisinin sesleri kullanılarak Çargah perdesinde karar verilir.

Makamın Özelliği: Ağır yapılı bir makam olduğundan fazla kullanılmamıştır. Ancak genellikle bu makamda yapılan eserlere dikkat edilecek olursa, seyir sırasında sık sık Hicaz ve Nikriz geçkiler yapıldığı görülür.

Çargah Makamındaki Şarkılar
  • Bülbül ki âşîyân-ı kadîmi koyup gelir (Çinuçen Tanrıkorur)
  • Dilerim bûse olup kalmağı her an dudağında (Sâdettin Arel)
Çargah İlahiler
Kudûmun rahmet-i zevk u safâdır

Buselik Makamı


Musikimizde buselik beşlisiyle hüseynide hicaz dörtlüsü veya kürdi dörtlüsünün birleşmesinden meydana gelen ve dügâh (la) perdesinde karar kılan basit makamdır

Orta sekizlideki "si" sesinin adı, buselik perdesidir.
  • Durak : Dügah perdesidir.
  • Seyir : İnici - çıkıcıdır
  • Dizi : Yerinde bir Buselik Beşlisine, Hüseyni perdesi üzerinde Kürdi veya Hicaz Dörtlüsünün eklenmesiyle meydana gelir.
  • Güçlü : Hüseyni perdesidir.
  • Yeden : Nim Zirgüle perdesidir.
  • Donanım : Donanıma hiçbir işaret konulmaz.
buselik-dizi.png

Tam - Bakiye - Tam - Tam - Bakiye - Tam - Tam
Buselik beşlisine Kürdi dörtlüsü eklenirse dizi yukarıdaki gibi olur.

buselik-dizisi.png

Tam - Bakiye - Tam - Tam - Bakiye - Artık İkili - Küçük Mücennep
Buselik beşlisine Hicaz dörtlüsü eklenirse dizi yukarıdaki gibi olur.

Dizinin Seyri : İnici - çıkıcı seyre sahip olan makam dizileri genellikle güçlü sesi civarından seyre baslar. Buselik Makamının seyrine de orta seslerden başlanır. Yerinde Buselik beşlisinin seslerinde dolaşılarak güçlü sesi olan Hüseyni perdesinde kaliş yapılır. Güçlü üzerinde bulunan Kürdi veya Hicaz dörtlüsünün seslerinde dolaşılır. Tekrar Hüseyni perdesinde asma karar gösterilir. Çargah perdesi üzerinde Nikriz’li olarak da kalış yapılabilir. Tekrar Buselik beşlisinin seslerine dönülür. Yedeni olan Nim Zürgüle perdesi de gösterilerek Dügah perdesinde karar verilir.

Makamın Özelliği: Buselik Makamı da Çargah Makamı gibi donanımda hiçbir arıza almaz. Çargah Makamından farkı, durağının, güçlüsünün ve seyrinin değişik olmasıdır.

Buselik Makamındaki Şarkılar
  • Etti eser aşk canıma (Erol Sayan)
  • Gül yüzüne hasretim canımın cananısın sen (Fehmi Tokey)
  • Bir akşam son defa seni görmeden (Mustafa Seyran)
  • Bana bir aşk masalından şarkılar söyle (Erol Sayan)
  • Saçlarıma ak düştü, sana ad bulamadım (Sadettin Kaynak)
  • Zülfündedir benim bahtı siyahım (Dede Efendi)
Buselik İlahiler
  • Canım erenler yolu inceden ince imiş
  • Şüphe ile bakma dostum (Zeki Altun)
  • Bizi insan eden sensin (Cinuçen Tanrıkorur)

Uşşak Makamı


Musikimizde uşşak dörtlüsüne buselik beşlisi ilâvesiyle meydana gelen ve dügâh (la) perdesinde karar kılan basit makamdır. Uşşak dörtlüsü basit makam terkibinde kullanılan altı dörtlüden biridir.

Klasik Türk müziğinde ana makamlardan biridir. Şevki Bey'in bu makamda pek çok eseri mevcuttur. Çıkıcı bir seyre sahiptir. Yerinde Uşşak dörtlüsüne Neva'da Buselik beşlisi eklenmesiyle meydana gelmiştir. Dörtlü ve beşlinin ek yerindeki Neva perdesi makamın güçlüsüdür. Segâh perdesinin özellikle inişlerde 2-3 koma pes basılması gerekir.
Uşşak Makamı "Aşıklar Makamı" demektir.

Durak : Dügah perdesidir .
Seyir : Çıkıcıdır.
Dizi : Yerinde Uşşak dörtlüsüne, Neva perdesi üzerinde Buselik beşlisinin eklenmesiyle meydana gelir.
Güçlü : Neva perdesidir.
Yeden : Rast perdesidir.
Donanım : Si koma bemol.

ussak-makami.png

Büyük Mücennep - Küçük Mücennep - Tam - Tam - Bakiye - Tam - Tam

Dizinin Seyri : Çıkıcı diziye sahip olduğundan seyre durak perdesi civarından başlanır. Uşşak dörtlüsünün seslerinde dolaşılarak güçlü sesi olan Neva perdesinde asma kalış yapılır. Uşşak Makamı dizisi, Yegah perdesindeki Rast beşlisiyle genişleme yapar. Dizinin seslerinde gezindikten sonra Neva’da asma kalış yapılır. Karara gidilirken özellikle Segah perdesinde kalış gösterilir. Uşşak dörtlüsünün sesleri kullanılarak Dügah perdesinde karar verilir.

Makamın Özelliği: Uşşak Makamı dizisinin ikinci sesi olan Segah perdesi, donanımda gösterildiği gibi bir koma olarak icra edilmez. Daima 2 – 3 koma pes icra edilir. Uşşak Makamına bu perde ayrı bir özellik verir. Bu ses, işaret olarak şekillendirilmediğinden donanımda koma bemol olarak gösteriliyor.

Uşşak Makamındaki Şarkılar
  • Akşam oldu hüzünlendim ben yine (Semahat Özdenses)
  • Bir güneş bahtıma birgün doğacaktır sanırım (Osman Nihat Akın)
  • Gamzedeyim deva bulmam (Kemani Tatyos Efendi)
  • Mehtaplı gecelerde hep seni andım (Sevim Şengül)
  • Bu akşam gün batarken gel (Tatyos Efendi)
  • Telgırafın tellerine şuşlar mı konar (Anonim)
  • Yangın olur biz yangına gideriz (Anonim)
Uşşak İlahiler
  • Hak bir gönül verdi bana (Halil Necipoğlu)
  • Bu akl ü fikr ile Mevlâ bulunmaz
  • A sultânım sen vâr iken ya ben kime yalvarayım
  • Allah emrin tutalım rahmetine batalım
  • Durmaz lîsânım der Allah Allah
  • Dü cihânın mefhari
  • Ey enbiyâlar serveri ey evliyâlar rehberi
  • Şeyhimin illeri uzaktır yolları

Hicaz Makamı


Musikimizde hicaz dörtlüsü ve rast beşlisinin birleşmesinden meydana gelen ve dügâh perdesinde karar kılan, çok yaygın basit makamlardan birisidir. Hicaz perdesi Türk müziğinde do diyez notasını andıran perdedir. Bu perde makamın yapısındaki en karakteristik perde olduğu için, makama da adını vermiştir. Hicaz makamı en eski makamlarımızdan biridir.

Hicâz makamı makamlar arasında, Yılmaz Öztuna'nın verdiği bilgiye göre 2052 eserle birinci sırayı almaktadır. Hicaz makamına çok yakın olan 3 makam daha vardır. Bunlar Hümayun, Uzzâl ve Zengûle (Zirgüle) makamlarıdır ve Hicaz makamı da dahil olmak üzere hepsine birlikte "Hicaz Ailesi" ismi verilmiştir. Hicaz makamını inceleyerek başlayalım.
  • Durak : Dügah perdesidir.
  • Seyir : İnici - çıkıcıdır.
  • Dizi : Yerinde Hicaz dörtlüsüne, Neva perdesinde Rast beşlisinin eklenmesiyle meydana gelir.
  • Güçlü : Neva perdesidir.
  • Yeden : Rast perdesidir.
  • Donanım : Si bakiye bemol, Fa bakiye diyez, Do bakiye diyez.
Dizinin Seyri: İnici - çıkıcı seyre sahip olan Hicaz Makamının seyrine genellikle güçlü sesi olan Neva perdesinden başlanır. Bazen dizinin alt ve üst tarafından başlayan eserler yapılmışsa da, bu diziler de hemen orta seslere geçmişlerdir. Hicaz dörtlüsünün sesleri verilerek güçlü sesi olan Neva perdesinde kalış yapılır. Sonra dizinin üst tarafında bulunan Rast beşlisinin seslerine geçilir. Tiz duraktan güçlüye doğru inilirken genellikle Evç perdesi (Fa bakiye diyez) bekar yapılarak Acem perdesi haline getirilir. Bu şekilde inici olarak Neva’da bir Buselik beşlisi meydana gelmiş olur. Güçlü sesi olan Neva perdesinde kalış gösterilerek, Hicaz dörtlüsünde gezinilir. Dügah perdesinde karar verilir.

Makamın Özelliği: Hicaz Makamı dizisi, alt ve üst taraftan genişleme yapar. Durak perdesinin alt tarafına Yegah perdesine kadar inen Rast beşlisi halinde, Tiz durak üzerinde ise, Muhayyer’de Buselik dörtlüsü halinde genişleme yapar.

Hicaz Makamındaki Şarkılar
  • Bir ateşim yanarım külüm yok dumanım yok (Avni Anıl)
  • Söyleyemem derdimi kimseye derman olmasın diye (Şükrü Tunar)
  • Artık bu solan bahçede bülbüllere yer yok (Alaeddin Yavaşça)
  • Ben gamlı hazan sense bahar (Melahat Pars)
  • Bir bahar akşamı rastladım size (Selahattin Pınar)
  • Değdi saçlarıma bahar gülleri (Azeri Bekirof)
  • Gönül penceresinden ansızın bakıp geçtin (Muzaffer İlkar)
  • Nasıl geçti habersiz o güzelim yıllarım (Teoman Alpay)
  • Sana dün bir tepeden baktım Aziz İstanbul (M. Nûrettin Selçuk)
Hicaz İlahiler
  • Ben bu yolu bilmez idim (Ahmet Hatipoğlu)
  • Aşk bezirgânı sermâye canı
  • Aşkın ile âşıklar yansın yâ Resûlallah (Aslan Hepgür)
  • Ey aşıkan ey aşıkan (Mesûd Efendi)
  • Gönül hayrân oluptur aşk elinden
  • Hiç bulunmaz akranı mahz-ı lutf-u yezdânî (Hüsnü Sarıer)
  • Her kelâmın âlâsı Lâ İlâhe İllâllah (Doğan Ergin)
  • Mâil oldum bahçesinde hurmaya
  • Ey garip bülbül diyârın kandedir (Ali Şîrüganî)
  • Ömrün bitirmiş vîrâne miyem (Abdullah El Ferec)
  • Severim ben seni candan içeri (Alâeddin Yavaşça)
  • Şol cennetin ırmakları akar Allah Allah deyu

Uzzal Makamı


Musikimizde hicaz beşlisine uşşak dörtlüsü ilâvesiyle meydana gelen, hicaz makamına çok yakın ve dügâh (la) perdesinde karar kılan basit makam. Hicaz ailesinin bir başka makamıdır.
  • Durak : Dügah perdesidir.
  • Seyir : İnici – çıkıcıdır.
  • Dizi : Yerinde Hicaz beşlisine, Hüseyni perdesinde Ussak dörtlüsünün eklenmesiyle meydana gelir.
  • Güçlü : Hüseyni perdesidir.
  • Yeden : Rast perdesidir.
  • Donanım : Si bakiye bemol, Fa bakiye diyez, Do bakiye diyez.
Dizinin Seyri : İnici – çıkıcı seyre sahip olan Uzzal Makamının seyrine genellikle güçlü sesi olan Hüseyni perdesinden başlanır. Dizinin seslerinde gezinilir. Uşşak dörtlüsünün sesleri belirtilerek güçlü sesi olan Hüseyni perdesinde kalış yapılır. Dizinin seslerinde tekrar dolaşılarak özellikle inici nağmelerde Evç perdesi (Fa bakiye diyez) bekar yapılarak Acem perdesi haline getirilir. Dizinin alt tarafında bulunan Hicaz beşlisinin sesleri kullanılarak, Dügah perdesinde karar verilir.

Makamın Özelliği: Uzzal Makamı dizisi, üst taraftan Muhayyer üzerinde Buselik’li olarak genişleme yapar. Sesler Tiz Buselikten aşağıya doğru Hüseyni perdesine kadar inerse, bu diziye Hüseyni’de Hüseyni dizisi denir.

Uzzal Makamı Şarkılar
  • Artık bu solan bahçede bülbülleri yer yok (Alâeddin Yavaşca)
  • İndim yarin bahçesine gülden geçilmez (İsmail Dede Efendi)
  • Yarin bize bir selamı yokmuş nidelim (Alâeddin Yavaşca)
  • Uzzal Peşrev (Sultan IV. Murat Han)

Hümayun Makamı


Musikimizin dügâh (la) perdesinde karar kılan en eski basit makamlarından biri. Kelime anlamı cennet kuşu ya da uğurlu, saadetli demektir. Bu makam dinleyicide derin keder hissi uyandırır. Hicaz Ailesi makamlarındandır.
  • Durak : Dügah perdesidir.
  • Seyir : İnici – çıkıcıdır.
  • Dizi : Yerinde Hicaz dörtlüsüne, Neva perdesinde Buselik beşlisinin eklenmesiyle meydana gelir.
  • Güçlü : Neva perdesidir.
  • Yeden : Rast perdesidir.
  • Donanım : Si bakiye bemol, Do bakiye diyez.
Dizinin Seyri : İnici - çıkıcı seyre sahip olan Hümayun Makamının seyrine de Hicaz Makamında olduğu gibi genellikle güçlü sesi olan Neva perdesinden başlanır. Dizinin seslerinde gezinilerek güçlü sesi olan Neva perdesinde asma kalış yapılır. Sonra dizinin üst tarafında bulunan Buselik beşlisinin seslerine geçilir. Hicaz Makamı gibi fazla genişleme seslerinin kullanılmadığı Hümayun Makamı dizisi, üst taraftan Buselik beşlisi olarak genişleme yapar. İnici seslerin gelişine göre Acem perdesi bazen (Fa bakiye diyez) alarak Evç perdesi olur. Bu şekilde Neva’da bir Rast beşlisi meydana gelmiş olur. Tekrar Güçlü sesi olan Neva perdesinde kalış gösterilerek, Hicaz dörtlüsünde gezinilir. Dügah perdesinde karar verilir.

Hicaz-Hümayun Makamındaki Şarkılar
  • Kimseyi Böyle Perîşân Etme (Alâeddin Yavaşca)
  • Kurbânın Olam Ey Âfet-i Can (Hacı Ârif Bey)
  • Ben seni sevdiğimi dünyalara bildirdim (Anonim)
  • Eğilmez başın gibi gökler bulutlu efem Kaptanzade (Ali Rıza Bey)
  • Sevmiyorum seni artık gözlerimi geri ver (Avni Anıl)

Zirgüleli Hicaz Makamı


Musikimizde zenguleli hicaz da denilen bir basit makamdır. Son zamanlarda zirgüle de denilmektedir. Rast ve dügâh perdeleri arasında rasttan beş koma daha tiz, dügâhtan dört koma daha pest olan ve rasta küçük mücennep diyezi veya dügâha bakıye bemolü konarak gösterilen ses, zengule perdesidir.
  • Durak : Dügah perdesidir.
  • Seyir : İnici - çıkıcıdır.
  • Dizi : Yerinde Hicaz beşlisine, Hüseyni perdesinde Hicaz dörtlüsünün eklenmesiyle meydana gelir.
  • Güçlü : Hüseyni perdesidir.
  • Yeden : Nim Zirgüle perdesidir.
  • Donanım : Si bakiye bemol, Do bakiye diyez.
Dizinin Seyri : Zirgüleli Hicaz Makamı, özellikle yeden perdesinin değişik olması nedeniyle diğer Hicaz Ailesi Makamlardan farklıdır. İnici – çıkıcı seyre sahip olan Zirgüleli Hicaz Makamının seyrine orta seslerden başlanarak, dizinin seslerinde gezinilir. Güçlü sesi olan Hüseyni perdesinde kalış yapılır. Dizinin üst tarafında bulunan Hicaz dörtlüsünün seslerinde dolaşılır. Tekrar güçlü perdesinde kalış gösterilerek Hicaz beşlisinin sesleri ile, özellikle yedeni olan Nim Zürgüle perdesi de belirtilerek Dügah perdesinde karar verilir.

Makamın Özelliği: Zirgüleli Hicaz Makamınin donanımına sadece Si bakiye bemol ve Do bakiye diyez yazılır. Bu makamın dizisi tarif edilirken, yerinde Hicaz beşlisi ve Hüseyni’de Hicaz dörtlüsü denir. Hüseyni’de Hicaz dörtlüsünde olması gereken Fa koma diyezi ve Sol bakiye diyezi donanıma yazılmaz. Ancak seyir yapılırken yeri geldiğinde bu işaretler kullanılır. Dizi üst taraftan Muhayyer perdesi üzerinde Buselik beşlisi halinde genişler.

Hicaz-Zirgule Makamındaki Şarkılar
  • Boğaziçi şen gönüller yatağı her bucağı aşıkların otağı (Alâeddin Yavaşca)
  • Ey şanlı beldenin kahraman kızı (Sâdeddin Kaynak)
  • Gönlümde açmadan solan bir gülsün "Senede Bir Gün" (Şekip Ayhan Özışık)
  • Tel tel taradım zülfünü (Sâdeddin Kaynak)

Neva Makamı


Kelime anlamı aheng demektir. Musikimizde uşşak dörtlüsüne rast beşlisi ilâvesiyle meydana gelen basit makamdır. Nevâ ile yapılan birçok birleşik makam vardır. Yegâh'tan bir oktav tiz olan İtalyan nota sisteminde 3. çizgide gösterilen re perdesidir. Örneğin: Nevâ-buselik, Nevâ-hüseyni, Nevâ-kürdi vb.

Bu makama ait önemli eserler Buhûrizâde Mustafa Itrî Efendi'nin Kâr'ı, Tanbûri Cemil Bey'in Peşrevidir. Günümüz bestekârlarınca fazla kullanılmayan bu makamda daha pek çok güzel eserler mevcuddur.

Neva; ses, ahenk, nağme anlamları taşıdığı gibi kuvvet, zenginlik, kudret, nasip, kısmet anlamlarınıda ifade eder. Rızık, bolluk, bereket anlamına da gelir.
  • Durak : Dügah perdesidir.
  • Seyir : İnici - çıkıcıdır.
  • Dizi : Yerinde Uşşak dörtlüsüne, Neva perdesi üzerinde bir Rast beşlisinin eklenmesiyle meydana gelir.
  • Güçlü : Neva perdesidir.
  • Yeden : Rast perdesidir.
  • Donanım : Si koma bemol, fa bakiye diyez.
Dizinin Seyri : Genellikle güçlü sesi olan Neva perdesi civarından seyre başlanır. Dizinin seslerinde gezinilerek yine güçlü sesi olan Neva perdesinde asma kalış yapılır. Ussak dörtlüsünün seslerinde dolaşılarak tekrar Neva perdesinde kalış gösterilir. Uşşak dörtlüsünün sesleri ile Dügah perdesinde karar verilir.

Makamın Özelliği: Neva Makamı fazla parlak bir makam değildir. Genişleme seslerinin fazla kullanılmadığı bu makamda inici seyir yapılırken, fa bakiye diyez (Evç) perdesi naturel hale getirilerek Acem perdesi haline gelir. Neva’da inici bir Buselik beşlisi meydana gelir.

Neva Makamındaki Şarkılar
  • Hicrân gönül belâsı (Sadettin Kaynak)
  • Ömrüm yollarında gelip geçse de (Alâeddin Yavaşça)
  • Yine gülşen gül için goncaya durmuş bu gece (Erol Sayan)
  • Müşkil oldu sûzişim etmek nihan (Dede Efendi)
Neva İlahiler
  • A sultânım sen vâr iken ya ben kime yalvarayım
  • Ateş-i aşkınla yandır (Zeki Altun)
  • Bilmek istersen seni sen seni bil sen seni (Şahin Uçar)
  • Can yine bülbül oldu
  • Ben yürürüm yâne yâne aşk boyadı beni kâne (Selâhattin Pınar)

Hüseyni Makamı


Musikimizin geçmişi altı asır öncesine dayanan en eski basit makamlarından biridir. Tiz sekizlideki “mi” sesinin adı, nevâ ve acem perdesi arasındaki ses, hüseyni perdesidir.

Hüseyni beşlisi: Basit makam tertibinde kullanılan altı beşliden biridir.

Klasik Türk müziğinde dügah perdesinde karar kılan bir makam ya da mi notası. Anadolu'ya has bir makamdır. Ayrıca halk müziğinde pek çok türkü bu makamdadır. Çıkıcı bir seyre sahiptir.
  • Durak : Dügâh perdesidir.
  • Seyir : İnici - çıkıcıdır.
  • Dizi : Yerinde Hüseyni beşlisine, Hüseyni perdesi üzerinde bir Uşşak dörtlüsünün eklenmesiyle meydana gelir.
  • Güçlü : Hüseyni perdesidir.
  • Yeden : Rast perdesidir.
  • Donanım : Si koma bemol, fa bakiye diyez.
huseyni-dizisi.png

Büyük Mücennep - Küçük Mücennep - Tam - Tam - Büyük Mücennep - Küçük Mücennep - Tam

Dizinin Seyri: İnici - çıkıcı seyre sahip olan Hüseyni Makamının seyrine genellikle güçlüsü olan Hüseyni perdesinden başlanır. Bu perdede ısrarlı kalışlar yapılır. Dizinin alt tarafında bulunan Hüseyni beşlisinin sesleri kullanılır. Tekrar Hüseyni perdesinde kalış gösterildikten sonra üst tarftaki Uşşak dörtlüsünün seslerine geçilir. Dizinin üst tarafına çıkırken kullanılan Evç perdesi iniş cazibesiyle Acem sesi haline gelir. ( Bu durumda Hüseyni perdesi üzerinde bir Kürdi dörtlüsü meydana gelmiş olur. ) Tekrar güçlü perdesinde asma kalış yapılarak Hüseyni beşlisinin seslerine geçilir. Çargah perdesinde asma kalış yapılıp Dügah perdesinde karar verilir.

Makamın Özelliği: Hüseyni Makamının en büyük özelliği çok yaygın oluşudur. Hislerimizi en iyi anlatan makamlarımızın başında gelir.

Hüseyni Makamındaki Şarkılar
  • Çatlayan dudaklara / Yağdır Mevla'm su (Mahmut Oğul)
  • Çıkayım gideyim Urumeli'ne (Anonim)
  • Ezelden aşinanım ben (Şerif İçli)
  • Ne feryad edersin divane bülbül
Hüseyni İlahiler
  • Tevhîd etsin dilimiz (Sefer Dal)
  • Affet isyânım benim hâlim yaman Allahım (Ahmet Özhan)
  • Âşık-ı yezdân der Allah Allah
  • Aşkın ile âşıklar yansın yâ Resûlallah
  • Canım kurban olsun senin yoluna (Zeki Altun)
  • Derman arardım derdime derdim bana derman imiş
  • Ey enbiyâlar serveri ey evliyâlar rehberi (Muhammed Sıddık)
  • Ganî Mevlâ'm nasîb etse varsam ağlayu ağlayu
  • Hakk'ı seven aşıkların eğlencesi tevhîd olur
  • Tedbirini terkeyle takdîr Hüdâ'nındır

Karcığar Makamı


Musikimizde dizisi uşşak dörtlüsüne hicaz beşlisi eklenmek suretiyle teşkil edilen, inici-çıkıcı veya daha çok inici olarak seyreden, dügâh perdesinde karar kılan basit makamlardan biridir.
  • Durak : Dügah perdesidir.
  • Seyir : İnici - çıkıcıdır.
  • Dizi : Yerinde Uşşak dörtlüsüne, Neva perdesinde Hicaz beşlisinin eklenmesiyle meydana gelir.
  • Güçlü : Neva perdesidir.
  • Yeden : Rast perdesidir.
  • Donanım : Si koma bemol, Mi bakiye bemol, Fa bakiye diyez.
karcigar-dizi.png

Büyük Mücennep - Küçük Mücennep - Tam - Küçük Mücennep - Artık İkili - Küçük Mücennep - Tam

Dizinin Seyri: Seyre, güçlüsü olan Neva perdesi civarından başlanır. Dizinin muhtelif seslerinde dolaşılarak Neva perdesinde asma kalış yapılır. (Ancak Karcığar makamının karakteristik asma kalış perdesi Çargah perdesi olduğundan genellikle Çargah'ta asma kalış yapılır.) Bu şekilde kalış, Nikriz beşlisi adını alır. Dizinin seslerinde dolaşılarak Uşşak dörtlüsünün sesleri kullanılır ve Dügah perdesinde karar verilir.

Makamın özelliği: Yukarıda izah ettiğim gibi Gerdaniye perdesi üzerinde bir Buselik beşlisi yapılmaktadır. Karcığar makamı dizisi alttan genişlemez. Çargah makamının asma kararı dörtlü ve beşlinin birleştiği yerde değil, Çargah perdesindedir.

Karcığar Makamındaki Şarkılar
  • Kara bulutları kaldır aradan (Sadettin Kaynak)
  • Kaldı mâzide bizim aşkımızın hâtırası (Alâeddin Yavaşça)
  • Mest oldu gönül gözlerini gördüğüm akşam (Rahmi Duman)
  • Sanma ki üzgünüm ayrıldık diye (Zekai Tunca)
Karcığar İlahiler
  • N'eyleyeyim dünyâyı bana Allâh'ım gerek (Zeki Altun)
  • Hûdâyâ cümle âlem sana âşık seni özler Resûlullah (Cinuçen Tanrıkorur)
  • Şu âlemde gerçek mîraç kalpde huzûr kâbede Hac (Erdinç Çelikkol)

Basit Suzinak Makamı


XVIII. yüzyılın sonlarında tahminen Vardakosta Ahmed Ağa tarafından düzenlenen, o günden bugüne sevilerek çokça kullanılan, rast beşlisiyle hicaz dörtlüsünün birbirine eklenmesinden meydana gelen ve rast perdesinde (sol) karar kılan basit makamdır.
  • Durak : Rast perdesidir.
  • Seyir : İnici - çıkıcıdır.
  • Dizi : Yerinde Rast beşlisine, Neva perdesinde Hicaz dörtlüsünün eklenmesiyle meydana gelir.
  • Güçlü : Neva perdesidir.
  • Yeden : Irak perdesidir.
  • Donanım : Si koma bemol, Mi bakiye bemol, Fa bakiye diyez.
suzinak-dizi.png

Tam - Büyük Mücennep - Küçük Mücennep - Tam - Küçük Mücennep - Artık İkili - Küçük Mücennep

Dizinin Seyri : İnici – çıkıcı seyre sahip olan Basit Suzinak Makamının seyrine güçlü sesi olan Neva perdesinden başlanır. Orta seslerde dolaşılarak Neva perdesinde asma kalış yapılır. Ağır yapılı bir makam olduğundan genişleme sesleri fazlaca kullanılmaz. Ancak kendi dizisi içerisinde bazı seslerde kalışlar yapılarak başka diziler meydana getirilir. Rast beşlisinin sesleri kullanılarak Rast perdesinde karar verilir

Makamın Özelliği: Basit Suzinak Makamı, basit makamların bir çoğuna benzer. Yapısında Rast ve Hicaz çeşnileri vardır. Neva perdesindeki Hicaz dörtlüsü, bir tam ses aşağıya inildiğinde Çargah perdesinde Nikriz beşlisi meydana getirir. Yine Çargah perdesinin bir altındaki ses olan Segah perdesine inilirse, dizi bu kez de Hüzzam olur. Seyir yapılırken genellikle bu perdede kalış gösterilir.

Suzinak Makamındaki Şarkılar
  • Gözlerin bir içim su içim yandı doğrusu (Ferit Sıdal)
  • Gözüme külhan olur sahn-ı gülistan sensiz (Zekai Dede)
  • Gözümden gitmiyor bir dem hayâlin (Hacı Arif Bey)
  • Hicran dolu geceler bahtım gibi karadır (Sadettin Kaynak)
  • Kapanmaz bu yaralar figan olur içimde (Alâeddin Yavaşça)
  • Bahçemde açan goncaların hepsi dökülsün (Kâni Karaca)
Suzinak İlahiler
  • Ali almış sancağını eline (Cüneyt Kosal)
  • Canım kurban olsun senin yoluna (Muzaffer Ozak)
  • Kalbimizin cilâsı rûhumuzun gıdası (Zeki Altun)
  • Peygamberim sultânım dü cihanda penâhım (Veysel Dalsaldı)

Kürdi Makamı


Musikimizde kürdi dörtlüsüyle buselik beşlisinden meydana gelen ve bu beşli ile dügâhta karar kılan basit makamlardan biridir. Orta sekizlide buselik (si) perdesine konan mücennep bemolü ile gösterilen buselikten beş koma daha pest olan dügâh ve buselik arasındaki ses, kürdi perdesidir.
  • Durak : Dügah perdesidir.
  • Seyir : Çıkıcıdır.
  • Dizi : Yerinde Kürdi Dörtlüsüne, Neva perdesi üzerinde bir Buselik Beşlisinin eklenmesiyle meydana gelir.
  • Güçlü : Neva perdesidir.
  • Yeden : Rast perdesidir.
  • Donanım : Si küçük mücennep bemol.
kurdi-dizi.png

Bakiye - Tam - Tam - Tam - Bakiye - Tam - Tam

Dizinin Seyri : Kürdi makamı, ağır yapılı bir makam olduğu için az kullanılmış makamlardan biridir. Makamın seyrine genellikle Kürdi dörtlüsü sesleriyle başlanır. Neva perdesinde asma kalış yapılır. Sonra dizinin üst tarafında bulunan Buselik beşlisinin seslerine geçilir. Tiz duraktan aşağıya inilirken Neva'da Hicaz yapılabilir. Güçlüde tekrar kalış yapıldıktan sonra Kürdi dörtlüsünün sesleriyle Dügah perdesinde karar verilir.

Kürdi Makamındaki Şarkılar
  • Gülü susuz seni aşksız bırakmam (Zekai Tunca)
  • Güz gülleri gibiyim hiç bahar yaşamadık
  • Bana kollarını uzatsan biraz (İsmet Nedim)
  • Bir sevda geldi başıma (Arif Sami Toker)
  • Dün akşam yine benim yollarıma bakmışsın (Selami Şahin)
Kürdi İlahiler
  • N'eyleyeyim dünyâyı bana Allah'ım gerek
  • Yelkenler Dikilecek / Fetih Marşı (Yıldırım Gürses)

Bayati Makamı


Musikimizin dügâh (la) perdesinde karar kılan, en eski, en işlek basit makamlarından biridir, uşşak makımının inici çıkıcı şeklidir. Uşşak dörtlüsüne buselik beşlisi katılmasıyla yapılmış eski bir makam veya bayatlı ya da bayata ait olan demektir. Ayrıca Kur'an da bir kıraat makamıdır.

Uşşak Makamının aynı olan bu makam, sadece seyrinin değişik olması dolayısıyla Uşşak Makamından ayrılır. Uşşak Makamının çıkıcı olan seyrine karşılık Bayati Makamının seyri inici - çıkıcıdır. Onun dışında karar, güçlü, donanım ve yeden olarak aynıdır.

Bayati Makamı dizisi, Yerinde Uşşak dörtlüsüne Neva perdesinde Buselik beşlisinin eklenmesiyle meydana gelmiştir.

beyati-dizi.png

Büyük Mücennep - Küçük Mücennep - Tam - Tam - Bakiye - Tam - Tam

Bayati Makamındaki Şarkılar
  • Benzemez kimse sana, tavrına hayran olayım (Fehmi Tokay)
  • Kalbim yine üzgün, seni andım da derinden (Selahattin Pınar)
  • Seni ne çok sevdiğimi söylesem de bilemezsin (Erol Sayan)
Bayati İlahiler
  • Aşk-ı Habîbin bizleri yaksın (Cüneyt Kosal)
  • Bilmem n'ideyim aşkın elinden (Fehmi Tokay)

Muhayyer Makamı


Musikimizde hüseyni beşlisinin tizi ve uşşak dörtlüsünden meydana gelen, inici bir seyir tâkip edip dügâh perdesinde (la) karar kılan, en eski ve en çok kullanılan basit makamlardan biridir.

İnici diziye sahip olduğundan alt taraftan hiç genişleme yapmaz. Daima tiz perdelerde dolaşılır. Sonra Hüseyni Makamı seslerinde gezinilerek Dügah perdesinde karar verilir.

Muhayyer Makamındaki Şarkılar
  • Batan gün kana benziyor (Sadettin Kaynak)
  • Çile bülbülüm çile (Sadettin Kaynak)
  • Her halinle her şeyinle güzelsin (Erol Sayan)
  • İltimas etmeye yare varırız (Hacı Arif Bey)
  • Karadır şu bahtım kara (Neşet Ertaş)
Muhayyer İlahiler
  • Allah emrin tutalım gel zikredelim Hakk'ı (Sebilci Hüseyin)
  • Taştın yine deli gönül sular gibi çağlar mısın (Güldeniz Ekmen)
  • Geçti her anım günahla (Zeki Altun)

Tahir Makamı


Musikimizde Nevâ makamının inici şekli olup ses dizisi uşşak dörtlüsü ve rast beşlisinden meydana gelen, uşşak dörtlüsü ile dügâh perdesinde karar kılan ve önceleri Baba Tâhir denilen en eski basit makamlardan biridir.

tahir-makami.png

Büyük Mücennep - Küçük Mücennep - Tam - Tam - Büyük Mücennep - Küçük Mücennep - Tam

Tahir Makamındaki Şarkılar
  • Bahçenizde bir gül olsam koklar mısın gülümden (Şükrü Tunar)
  • Dizlerine kapansam, kana kana ağlasam (Sadettin Kaynak)
  • Hasta gönlüm ağladıkça gönlüme derman mı var (İsmail Demirkıran)
  • Şu dağlardan ne turnalar geçmiştir (Zeki Duygulu)
Tahir Makamındaki İlahiler
  • Kat idüp gerden-i gerdûndan emel zincirin (Hacı Arif Bey)
  • Ey âşık-ı sâdıklar gelin Allah diyelim
  • Kandillerle donandı minâreler
  • Ehl-i aşka bir belâ zindanıdır bu Mâsivâ (M.İsmail Hakkı Bey)
  • Ben nâr-ı aşka hoş yâne geldim (Zeki Arif Ataergin)
Konu ile ilgili Genel Terimler
Makamları sizlere tanıtırken dikkat ettiyseniz aşina olmadığınız bazı terimleri kullandık. Bu terimlere kısaca bir değinip Şedd Makamlar grubundaki makamları anlatacağız.

Bir ses veya tam ses dendiğinde iki nota arasındaki ses anlatılır. Örnek olarak "Do" ve "Re" notaları arası 1 tam sestir. Fakat müzik icra edilirken bu ses aralığını bazan azaltılıp çoğaltmamız gerekir. İşte bunu sağlayan işaretlere "Arıza İşaretleri" denir.

Müzik sesleri;
(Do - Re - Mi - Fa - Sol - La - Si) olmak üzere 7 notadan oluşmuştur.

Batı müziğinde bir tam ses aralığı ikiye bölünmüş ve bunlara sadece "Diyez" ve "Bemol" adı verilmiştir. Türk Musıkisinde kullanılan diyez ve bemoller ise birden fazladır. Çünkü musıkimizde bir tam ses aralığı ikiye değil, dokuza bölünmüştür. Bunların her birine "Koma" adı verilmiştir.

koma.png


Yukarıdaki çizelgeyi bu konunun hazırlanmasında emeği bulunan ve kaynak olarak istifade ettiğimiz Bülent Dizdar bey çizmiştir. Do ile Re notaları arasının nasıl dokuza bölündüğünü temsili olarak göstermiştir.

Yine Bülent Dizdar Bey'in hazırladığı aşağıdaki tabloda Türk Musıkisinde kullanılan arıza işaretlerinin "Diyez-Bemol" adı, koma değeri ve hangi rumuzla gösterildiği belirtilmiştir.

Türk Musıkisinde Kullanılan İşaretler
Koma1F
Eksik Bakiye2 - 3E
Bakiye4B
Küçük Mücennep5S
Büyük Mücennep8K
Tanini (Tam)9T
Artık İkili12 - 13A

[tr1][td]İşaretin Adı[/td][td]Koma Değeri[/td][td]Rumuz[/td][/tr1]

Aşağıdaki tabloda da notalara verilen isimler gösterilmektedir.
turk-notalari.png


Bu tablonun önemi nedir ve neden gereklidir?

Portenin en altındaki çizginin altında ve ek çizgi üzerindeki nota Do notasıdır. Yine portenin alttan üçüncü aralığındaki nota da yine Do notasıdır. Ayrıca en üst çizginin üzerindeki ikinci ek çizginin üzerindeki nota da Do'dur.

Şimdi icra sırasında Do notası dendiğinde icrakar ne anlayacak? Acaba bu üç Do notasından hangisi kastedilmektedir? İşte notalara isim verilmesinin en önemli sebeplerinden biri budur.

Verdiğimiz tabloda görüldüğü gibi:
  • Portenin en altındaki çizginin altında ve ek çizgi üzerindeki Do notasına "Kaba Çargah"
  • Portenin alttan üçüncü aralığındaki Do notasına "Çargah"
  • Portenin en üst çizgisinin üzerindeki ikinci ek çizginin üzerindeki Do notasına "Tiz Çargah" denir.
Bunun gibi diğer notaların adları da şöyledir:
  • Re notası; Yegah ve Neva
  • Mi notası; Hüseyni Aşiran ve Hüseyni
  • Fa notası; Acemaşiran ve Acem
  • Sol notası; Rast ve Gerdaniye
  • La notası; Dügah ve Muhayyer
  • Si notası; Buselik ve Tiz Buselik isimleri alır

16 temel ve basit musıki makamını sizlere anlattık. Yakın zamanda diğer makam gruplarına da değineceğiz inşallah. İnternetten birçok kaynaktan istifade ederek hazırladığımız zengin bir derleme çalışması oldu. Özellikle Bülent Dizdar beyfendiye bu güzel bilgileri umumla paylaştığı için teşekkür ederiz.
 
Son düzenleme moderatör tarafından:

Benzer Konular

Yanıtlar
0
Görüntülenme
2B
Yanıtlar
0
Görüntülenme
8B
Yanıtlar
0
Görüntülenme
8B
  • Sabit
Yanıtlar
0
Görüntülenme
8B
Yanıtlar
0
Görüntülenme
4B
Üst