SüKuN
Harbi Aktif Üye
JEOLOG PUSULASI (BRUNTON PUSULASI)
Pusula, klinometre ve el düzecinin birlikte yer aldığı jeolog pusulası ile bir çok saha çalışması ölçümlerinin yapılması olanaklıdır. Özellikle jeolojik yapıların durumları ölçülür. Durum, a) düzlemsel bir yapının doğrultusu ve eğimi ile saptanmış konumudur, b) çizgisel bir yapının doğrultusu (gidişi) ve dalımı ile belirlenmiş konumudur. Jeolojik saha çalışmalarında en çok kullanılan pusula türü Brunton pusulasıdır. Aşağıdaki şekilde bir Brunton pusulasının bölümleri gösterilmiştir. Pusula kullanılmadan önce şu noktalar denetlenmelidir; 1) Her iki düzecinde abarcığı kusursuz olmalıdır, 2) Kapak, nişan kolu ve delikli gezin kendi ağırlığıyla düşmeyecek kadar güçlü rezeli olmalıdır, 3) Nişan kolu aynaya dokunana değin yatırıldığında, nişan kolunun sivri ucu aynadaki siyah çizgi ile çakışmalıdır. Mıknatıs Sapmasının (Magnetik Deklinasyonun) Ayarı Topografik haritalar üzerinde üç farklı yön sözkonusudur. Bunlar Coğrafik kuzey, magnetik kuzey ve grid kuzeyleridir. Pusula ile ölçülen yön magnetiktir. Grid kuzeyi ile magnetik kuzeyin çakıştırılması için pusula üzerinde bir düzeltme yapılması gerklidir. Mıknatıs K’i, grid K’in doğusunda veya batısında yer alır (iğne sapması açısı). Her bölgedeki magnetik deklinasyon açısı birbirinden farklıdır ve o bölgenin topografik haritasının sağ alt köşesinde belirtilmiştir. Pusula üzerinde D ve B yönleri, ölçmede kolaylık sağlanması amacıyla yer değiştirmiş olarak yer almaktadır. Pusula İle Yön(Doğrultu) Ölçümü Iki nokta arasındaki yatay çizginin kuzeyle yapmış olduğu dar açı, iki nokta arasındaki doğrultu (cihet) olarak tanımlanır. Iki nokta arasındaki yönün okunması şu şekilde yapılır; 1) Pusula yatay tutulmalıdır, 2) Nişan noktası nişan gözlerinin tam ortasına gelmelidir, 3) Iğne durmalıdır, ve kuzeyle yapmış olduğu dar açı okunmalıdır. Ölçüm yapılacak noktanın konumuna göre, pusulanın göz veya bel hizasında tutularak ölçüm yapılması gerekir. Bel hizasında ölçüm yapılırken, 1) Kapak 135 açılır, nişan kolu yatırılır ve ucu bükülür, 2) Gözlemci ayaklarını az açarak pusulayı sol avuç içinde bel hizasında tutar, 3) Yuvarlak düzecin kabarcığı ortaya getirilir, nişan alınan nokta ile nişan kolu aynada gözükecek şekilde ayna sağ elle ayarlanır, 4) Nişan noktası, nişan kolu ve aynadaki dikey çizgi çakıştığı anda iğnenin K-G ile yapmış olduğu açı okunur. Eğer nişan alınan nokta K’de yer alıyorsa açı K’den, G’de yer alıyorsa G’den itibaren okunur ve kaydedilir. Nişan alınan nokta göz hizasında ise; 1) Pusula kapağı 45 açılır, kol yatırılır, 2) Pusula sol elle göz hizasında ve 30 cm uzakta tutulur, 3) Yuvarlak düzeç aynadan bakılarak ortaya getirilir ve bu konumda kapaktaki söbe nişan gözünden nokta görülür, 4) Yatay konum yitirilmeden nişanlanan nokta ile nişan kolunun ucu söbe nişan gözündeki eksen çizgisi ile çakışıncaya değin döndürülür ve pusula iğnesinin K-G ile yapmış olduğu açı okunurDüşey Açıların Klinometre İle Ölçümü Brunton pusulası yardımıyla düşey açı okuması şu şekilde yapılır; 1) Kapak 45 açılır, nişan kolu uzatılır ve ucu bükülür, 2) Pusula düşey düzlemde tutularak nişan kolu sağ göz tarafında tutulur, 3) Kapaktaki söbe nişan gözünden bakılarak nişan noktası bulunur, sonra nişan kolunun ucu, söbe nişan kolunun eksen çizgisi ve nişan noktası çakışıncaya değin pusula eğilir, 4) Pusula tablasının arkasında yer alan kol ile klinometre, aynadan bakılarak silindirik düzeç ortaya gelinceye değin çevrilir ve açı okunur. İki Nokta Arasındaki Yükselti Farkının Hesaplanması Durulan bir nokta ile nişan noktası arasındaki yükselti farkı şu şekilde hesaplanır; a) Yamaç uzaklığı ölçülür (şeritmetre veya adımlama ile) ve pusula yardımıyla yamaç eğimi ölçülerek; Yükseklik farkı= Yamaç uzaklığı x Sin yamaç eğimi b) Iki nokta arasındaki yatay uzaklık harita yardımıyla belirlenirse, yamaç eğimi ölçülerek; Yükseklik farkı= Yatay uzaklık x Tan yamaç eğimi eşitliği yardımıyla hesaplanır. Düzleme İle Yükselti Farkının Bulunması Iki nokta arasındaki yükseklik farkı Brunton pusulasının kabarcıklı düzeç gibi kullanılması ile ölçülebilir. Ölçmeye alttaki noktadan başlanır ve yatay nişan alınarak yamaç yukarı ikinci noktaya değin işlem yenilenir. Her bir ölçüm gözlemcinin ölçüm yüksekliğine eşit olacağından yükseklik farkı hesaplanır. Düzlemsel Yapıların Durumlarının Ölçülmesi Bir düzlemsel yapının (katman, fay, eklem, yapraklanma vb.) durumudur.
Pusula, klinometre ve el düzecinin birlikte yer aldığı jeolog pusulası ile bir çok saha çalışması ölçümlerinin yapılması olanaklıdır. Özellikle jeolojik yapıların durumları ölçülür. Durum, a) düzlemsel bir yapının doğrultusu ve eğimi ile saptanmış konumudur, b) çizgisel bir yapının doğrultusu (gidişi) ve dalımı ile belirlenmiş konumudur. Jeolojik saha çalışmalarında en çok kullanılan pusula türü Brunton pusulasıdır. Aşağıdaki şekilde bir Brunton pusulasının bölümleri gösterilmiştir. Pusula kullanılmadan önce şu noktalar denetlenmelidir; 1) Her iki düzecinde abarcığı kusursuz olmalıdır, 2) Kapak, nişan kolu ve delikli gezin kendi ağırlığıyla düşmeyecek kadar güçlü rezeli olmalıdır, 3) Nişan kolu aynaya dokunana değin yatırıldığında, nişan kolunun sivri ucu aynadaki siyah çizgi ile çakışmalıdır. Mıknatıs Sapmasının (Magnetik Deklinasyonun) Ayarı Topografik haritalar üzerinde üç farklı yön sözkonusudur. Bunlar Coğrafik kuzey, magnetik kuzey ve grid kuzeyleridir. Pusula ile ölçülen yön magnetiktir. Grid kuzeyi ile magnetik kuzeyin çakıştırılması için pusula üzerinde bir düzeltme yapılması gerklidir. Mıknatıs K’i, grid K’in doğusunda veya batısında yer alır (iğne sapması açısı). Her bölgedeki magnetik deklinasyon açısı birbirinden farklıdır ve o bölgenin topografik haritasının sağ alt köşesinde belirtilmiştir. Pusula üzerinde D ve B yönleri, ölçmede kolaylık sağlanması amacıyla yer değiştirmiş olarak yer almaktadır. Pusula İle Yön(Doğrultu) Ölçümü Iki nokta arasındaki yatay çizginin kuzeyle yapmış olduğu dar açı, iki nokta arasındaki doğrultu (cihet) olarak tanımlanır. Iki nokta arasındaki yönün okunması şu şekilde yapılır; 1) Pusula yatay tutulmalıdır, 2) Nişan noktası nişan gözlerinin tam ortasına gelmelidir, 3) Iğne durmalıdır, ve kuzeyle yapmış olduğu dar açı okunmalıdır. Ölçüm yapılacak noktanın konumuna göre, pusulanın göz veya bel hizasında tutularak ölçüm yapılması gerekir. Bel hizasında ölçüm yapılırken, 1) Kapak 135 açılır, nişan kolu yatırılır ve ucu bükülür, 2) Gözlemci ayaklarını az açarak pusulayı sol avuç içinde bel hizasında tutar, 3) Yuvarlak düzecin kabarcığı ortaya getirilir, nişan alınan nokta ile nişan kolu aynada gözükecek şekilde ayna sağ elle ayarlanır, 4) Nişan noktası, nişan kolu ve aynadaki dikey çizgi çakıştığı anda iğnenin K-G ile yapmış olduğu açı okunur. Eğer nişan alınan nokta K’de yer alıyorsa açı K’den, G’de yer alıyorsa G’den itibaren okunur ve kaydedilir. Nişan alınan nokta göz hizasında ise; 1) Pusula kapağı 45 açılır, kol yatırılır, 2) Pusula sol elle göz hizasında ve 30 cm uzakta tutulur, 3) Yuvarlak düzeç aynadan bakılarak ortaya getirilir ve bu konumda kapaktaki söbe nişan gözünden nokta görülür, 4) Yatay konum yitirilmeden nişanlanan nokta ile nişan kolunun ucu söbe nişan gözündeki eksen çizgisi ile çakışıncaya değin döndürülür ve pusula iğnesinin K-G ile yapmış olduğu açı okunurDüşey Açıların Klinometre İle Ölçümü Brunton pusulası yardımıyla düşey açı okuması şu şekilde yapılır; 1) Kapak 45 açılır, nişan kolu uzatılır ve ucu bükülür, 2) Pusula düşey düzlemde tutularak nişan kolu sağ göz tarafında tutulur, 3) Kapaktaki söbe nişan gözünden bakılarak nişan noktası bulunur, sonra nişan kolunun ucu, söbe nişan kolunun eksen çizgisi ve nişan noktası çakışıncaya değin pusula eğilir, 4) Pusula tablasının arkasında yer alan kol ile klinometre, aynadan bakılarak silindirik düzeç ortaya gelinceye değin çevrilir ve açı okunur. İki Nokta Arasındaki Yükselti Farkının Hesaplanması Durulan bir nokta ile nişan noktası arasındaki yükselti farkı şu şekilde hesaplanır; a) Yamaç uzaklığı ölçülür (şeritmetre veya adımlama ile) ve pusula yardımıyla yamaç eğimi ölçülerek; Yükseklik farkı= Yamaç uzaklığı x Sin yamaç eğimi b) Iki nokta arasındaki yatay uzaklık harita yardımıyla belirlenirse, yamaç eğimi ölçülerek; Yükseklik farkı= Yatay uzaklık x Tan yamaç eğimi eşitliği yardımıyla hesaplanır. Düzleme İle Yükselti Farkının Bulunması Iki nokta arasındaki yükseklik farkı Brunton pusulasının kabarcıklı düzeç gibi kullanılması ile ölçülebilir. Ölçmeye alttaki noktadan başlanır ve yatay nişan alınarak yamaç yukarı ikinci noktaya değin işlem yenilenir. Her bir ölçüm gözlemcinin ölçüm yüksekliğine eşit olacağından yükseklik farkı hesaplanır. Düzlemsel Yapıların Durumlarının Ölçülmesi Bir düzlemsel yapının (katman, fay, eklem, yapraklanma vb.) durumudur.
