RÜZGARLAR
Yüksek basýnçtan alçak basýnca doðru olan yatay hava hareketidir.
Birbirine yakýn iki merkezde sýcaklýk farký oluþmasý durumunda görülecek ilk olay rüzgarýn esmeye baþlamasýdýr.
RÜZGARIN HIZINDA ETKÝLÝ FAKTÖRLER
1.BASINÇ FARKI
Basýnç farký arttýkça rüzgarýn hýzý ve þiddeti de artar.
2.BASINÇ MERKEZLERÝ ARASINDAKÝ YATAY UZAKLIK
Basýnç farký eþit ise, yatay mesafede yol uzadýkça sürtünme artar,hýz azalýr. Bundan dolayý izobarlarýn sýk geçtiði yerde rüzgarýn hýzý fazla iken , seyrek geçtiði yerde hýz azdýr.
3.YER ÞEKÝLLERÝ
Yer þekilleri rüzgara yön verirken , ayný zamanda hýzýný da etkilerler. Ör. Engebeli bir alanda rüzgar engelin gerisinde daha yavaþ eser. Dar bir vadiden geçerken, sýkýþýr,sürtünme alaný daralýr,hýzý artar
4.DÜNYANIN EKSENÝ ÇEVRESÝNDEKÝ HAREKETÝ
Dünyanýn dönüþ hýzýnýn arttýðý alanlarda rüzgarlar daha fazla sapmaya uðrar.Yolu uzar ,hýzý azalýr.
RÜZGARLARIN ESME YÖNÜNÜ ETKÝLEYEN FAKTÖRLER
1.Basýnç merkezlerinin konumu: Rüzgarlar her zaman yüksek basýnçtan alçak basýnca doðru eserler.
2.Dünyanýn ekseni çevresindeki hareketi: Bu hareketten dolayý rüzgarlar K.Y.K.’ de saða, G.Y.K. ‘ de sola doðru saparak eserler
3.Yer þekilleri: Sýradaðlar, boðazlar, derin ve uzun vadiler rüzgarlarýn gerçek yönlerini deðiþtirirler.
Rüzgarlar yatay yönde yer þekillerinin uzanýþ doðrultusuna uygun eserler. Rüzgarlar boðaz ve vadide belirli bir doðrultuda daha fazla eserken, engebesiz alanlarda ise; bütün yönlerden az-çok eþit eser.
Bir yerde rüzgarýn esme sýklýðýný gösteren diyagrama rüzgar frekans gülü denir. Rüzgar frekans gülüne bakarak ; yer þekillerinin uzanýþ doðrultusu ve hakim rüzgar yönü hakkýnda bilgi elde edilebilir.
Herhangi bir yerde rüzgarýn yýl içinde en fazla estiði yöne hakim rüzgar yönü denir.
RÜZGAR ÇEÞÝTLERÝ
1.SÜREKLÝ RÜZGARLAR
ALÝZE RÜZGARLARI
30° enlemlerindeki Dinamik Y.B. alanlarýndan Ekvatoral A.B alanýna doðru esen rüzgarlardýr.
Doðu yönlü olduklarý için Tropikal Kuþak karalarýnýn doðusuna sürekli olarak yaðýþ býrakýrlar.
Ekvatorda yükselerek üstten 30 ° enlemlerine doðru esen rüzgarlara Ters Alizeler denir. Bu rüzgarlar dönenceler civarýnda alçalarak çöllerin oluþmasýna neden olurlar.
BATI RÜZGARLARI
30° enlemlerindeki Dinamik Y.B. alanlarýndan 60° enlemlerindeki Dinamik A.B. alanlarýna doðru esen rüzgarlardýr.
Batý yönlü olduklarýndan Ilýman Kuþak karalarýnýn batýsýna sürekli bol yaðýþ býrakýrlar.
KUTUP RÜZGARLARI
Kutuplardaki Termik Y.B alanlarýndan 60° enlemlerindeki Dinamik A.B merkezlerine doðru esen rüzgarlardýr.
60 enlemlerinde Batý Rüzgarlarý ile karþýlaþarak cephe oluþumuna neden olurlar.
Sürekli rüzgarlar yýl boyunca ayný yönde eserler ve okyanus akýntýlarýna neden olurlar.
MUSON ( MEVSÝMLÝK ) RÜZGARLARI
Birbirine komþu kýta ve okyanuslarýn mevsimlik ýsýnma farkýndan doðan rüzgarlardýr. Yazýn denizden karaya, kýþýn karadan denize doðru esen devirli rüzgarlardýr.
Kýþ Musonu: Kýþ mevsiminde daha soðuk olan karalarda yüksek basýnç alaný oluþur. Denizler ise karalara göre daha sýcak olduðundan alçak basýnç alaný durumundadýr. Bu basýnç farkýndan dolayý karadan denize doðru rüzgarlar eserler. Bu rüzgarlara Kýþ Musonlarý adý verilir.
Kýþ Musonlarý kara kaynaklý olduðu için soðuk ve kurudurlar .Yaðýþ getirmezler.
Yaz Musonu: Yaz mevsiminde karalar üzerinde alçak basýnç alaný, denizler üzerinde yüksek basýnç alaný oluþur. Bu basýnç farkýndan dolayý okyanuslar üzerinden , karalar üzerine doðru rüzgarlar eserler. Bu rüzgarlara Yaz Musonu denir.
Deniz ve okyanuslardan kaynaklandýklarý için bol nem taþýrlar ve geçtikleri yerlere de bol yaðýþ býrakýrlar.
Not: Dünyanýn en fazla yaðýþ alan yeri Muson Asya'sýnda Çerapunçi (Hindista'nýn K.Doðusundadýr. Yýllýk ortalama 12.000 mm yaðýþ alýr.) dir.
Görüldüðü yerler: Güney ve Güneydoðu Asya, Avustralya’nýn kuzeyi , Doðu Afrika’da Madagaskar adasý çevresi, Meksika ve Gine Körfezi kýyýlarýdýr.
Not: Etkili olduðu adalara sürekli olarak denizler üzerinden geldiði için bütün yýl boyunca yaðýþ býrakýrlar. ör.; Endonezya ve Malezya
2.YEREL RÜZGARLAR
MELTEMLER
Günlük sýcaklýk ve basýnç farkýndan doðarlar. Hýzlarý azdýr. Etki alanlarý dardýr (25-30 km). Ýklim üzerinde hiçbir etkisi yoktur. Sadece deniz meltemi denizden geldiði için havayý biraz serinletir.
Kara-Deniz Meltemleri
Kara ve denizlerin günlük ýsýnma farký sonucu oluþurlar.
Gündüz deniz meltemi, gece kara meltemi oluþur. Ege kýyýlarýnda yazýn öðleden sonra denizden esen Ýmbat rüzgarý deniz meltemine örnektir.
NOT: Deniz meltemi kýsa mesafelerden sýcak karaya doðru estiði için yaðýþ býrakmaz. Sadece havayý serinletir.
Dað ve Vadi Meltemi
Dað ve vadilerin farklý ýsýnmasý sonucu oluþurlar. Bunda nem oranlarýnýn farklý olmasý etkilidir.
Daðlarda nem oraný az olduðundan vadi ve ovalara göre daha erken ýsýnýr, daha erken soður. Gündüz vadi meltemi, gece ise dað meltemi olur.
NOT: Muson rüzgarlarý ile meltem rüzgarlarý arasýndaki benzerlik devirli olmalarýdýr.
SICAK YEREL RÜZGARLAR
Föhn Rüzgarlarý
Bir dað yamacýný aþarak diðer yamaçtan aþaðý doðru esen rüzgarýn sýcaklýðý artar. Çevrede nem açýðý oluþur. Bitkilerde kurutucu etki yapan bu tip rüzgarlara Föhn rüzgarlarý denir.
Bu rüzgarlarýn oluþmasýnda yer þekilleri etkilidir.
Rüzgarlar geldikleri yerin sýcaklýðýný gittiði yere taþýrlar. Föhn rüzgarlarý bu genellemeye uymaz.
Türkiye’de daha çok Kuzey Anadolu daðlarý ile Toros daðlarýnda etkilidir. Dünya üzerinde ise en fazla Ýsviçre Alplerinde görülür.
Sirokko
Büyük Sahradan Ýtalya’nýn güneyine doðru esen sýcak ve kuru rüzgardýr. Akdeniz’den geçerken nem aldýðýndan Ýtalya’nýn güney kýyýlarýna yaðýþ býrakýr.
Hamsin: Libya ve Mýsýr’dan Akdeniz’in doðusuna doðru esen sýcak ve kuru rüzgardýr.
Yurdumuzda ise; G.Doðudan gelen Samyeli (Kesiþleme), güneyden gelen Kýble ve G.Batýdan gelen Lodos rüzgarlarý sýcak yerel rüzgarlardandýr
SOÐUK YEREL RÜZGARLAR
Mistral: Kýþýn ve ilkbaharda Fransa’dan Akdeniz’e doðru esen soðuk rüzgardýr.
Bora: Dalmaçya kýyýlarýnýn gerisindeki daðlardan Akdeniz’e doðru esen soðuk rüzgardýr.
Krivetz: Romanya’dan Karadeniz’e doðru esen soðuk rüzgardýr.
Ayrýca Türkiye'de K.Batýdan esen Karayel, Kuzeyden esen Yýldýz ve K.Doðudan esen Poyraz rüzgarlarý soðuk rüzgarlara örnektir.
Etezyen:Ege kýyýlarýna yazýn kuzeyden esen soðuk rüzgardýr. Asor Y.B etkisiyle oluþur.
3.TROPÝKAL RÜZGARLAR
Tropikal kuþakta ani basýnç düþmesi ile oluþan çok þiddetli rüzgarlardýr. Bu rüzgarlara Hurricane, Tornado, Kasýrga,Hortum gibi isimler verilir.
TÜRKÝYE'DE ETKÝLÝ OLAN RÜZGARLAR
Türkiye Batý rüzgarlarý kuþaðýndadýr.Ancak yer þekillerinden dolayý bu rüzgarlarýn etkisi görülmez. Yurdumuz daha çok yerel rüzgarlarýn etkisindedir.
Yüksek basýnçtan alçak basýnca doðru olan yatay hava hareketidir.
Birbirine yakýn iki merkezde sýcaklýk farký oluþmasý durumunda görülecek ilk olay rüzgarýn esmeye baþlamasýdýr.
RÜZGARIN HIZINDA ETKÝLÝ FAKTÖRLER
1.BASINÇ FARKI
Basýnç farký arttýkça rüzgarýn hýzý ve þiddeti de artar.
2.BASINÇ MERKEZLERÝ ARASINDAKÝ YATAY UZAKLIK
Basýnç farký eþit ise, yatay mesafede yol uzadýkça sürtünme artar,hýz azalýr. Bundan dolayý izobarlarýn sýk geçtiði yerde rüzgarýn hýzý fazla iken , seyrek geçtiði yerde hýz azdýr.
3.YER ÞEKÝLLERÝ
Yer þekilleri rüzgara yön verirken , ayný zamanda hýzýný da etkilerler. Ör. Engebeli bir alanda rüzgar engelin gerisinde daha yavaþ eser. Dar bir vadiden geçerken, sýkýþýr,sürtünme alaný daralýr,hýzý artar
4.DÜNYANIN EKSENÝ ÇEVRESÝNDEKÝ HAREKETÝ
Dünyanýn dönüþ hýzýnýn arttýðý alanlarda rüzgarlar daha fazla sapmaya uðrar.Yolu uzar ,hýzý azalýr.
RÜZGARLARIN ESME YÖNÜNÜ ETKÝLEYEN FAKTÖRLER
1.Basýnç merkezlerinin konumu: Rüzgarlar her zaman yüksek basýnçtan alçak basýnca doðru eserler.
2.Dünyanýn ekseni çevresindeki hareketi: Bu hareketten dolayý rüzgarlar K.Y.K.’ de saða, G.Y.K. ‘ de sola doðru saparak eserler
3.Yer þekilleri: Sýradaðlar, boðazlar, derin ve uzun vadiler rüzgarlarýn gerçek yönlerini deðiþtirirler.
Rüzgarlar yatay yönde yer þekillerinin uzanýþ doðrultusuna uygun eserler. Rüzgarlar boðaz ve vadide belirli bir doðrultuda daha fazla eserken, engebesiz alanlarda ise; bütün yönlerden az-çok eþit eser.
Bir yerde rüzgarýn esme sýklýðýný gösteren diyagrama rüzgar frekans gülü denir. Rüzgar frekans gülüne bakarak ; yer þekillerinin uzanýþ doðrultusu ve hakim rüzgar yönü hakkýnda bilgi elde edilebilir.
Herhangi bir yerde rüzgarýn yýl içinde en fazla estiði yöne hakim rüzgar yönü denir.
RÜZGAR ÇEÞÝTLERÝ
1.SÜREKLÝ RÜZGARLAR
ALÝZE RÜZGARLARI
30° enlemlerindeki Dinamik Y.B. alanlarýndan Ekvatoral A.B alanýna doðru esen rüzgarlardýr.
Doðu yönlü olduklarý için Tropikal Kuþak karalarýnýn doðusuna sürekli olarak yaðýþ býrakýrlar.
Ekvatorda yükselerek üstten 30 ° enlemlerine doðru esen rüzgarlara Ters Alizeler denir. Bu rüzgarlar dönenceler civarýnda alçalarak çöllerin oluþmasýna neden olurlar.
BATI RÜZGARLARI
30° enlemlerindeki Dinamik Y.B. alanlarýndan 60° enlemlerindeki Dinamik A.B. alanlarýna doðru esen rüzgarlardýr.
Batý yönlü olduklarýndan Ilýman Kuþak karalarýnýn batýsýna sürekli bol yaðýþ býrakýrlar.
KUTUP RÜZGARLARI
Kutuplardaki Termik Y.B alanlarýndan 60° enlemlerindeki Dinamik A.B merkezlerine doðru esen rüzgarlardýr.
60 enlemlerinde Batý Rüzgarlarý ile karþýlaþarak cephe oluþumuna neden olurlar.
Sürekli rüzgarlar yýl boyunca ayný yönde eserler ve okyanus akýntýlarýna neden olurlar.
MUSON ( MEVSÝMLÝK ) RÜZGARLARI
Birbirine komþu kýta ve okyanuslarýn mevsimlik ýsýnma farkýndan doðan rüzgarlardýr. Yazýn denizden karaya, kýþýn karadan denize doðru esen devirli rüzgarlardýr.
Kýþ Musonu: Kýþ mevsiminde daha soðuk olan karalarda yüksek basýnç alaný oluþur. Denizler ise karalara göre daha sýcak olduðundan alçak basýnç alaný durumundadýr. Bu basýnç farkýndan dolayý karadan denize doðru rüzgarlar eserler. Bu rüzgarlara Kýþ Musonlarý adý verilir.
Kýþ Musonlarý kara kaynaklý olduðu için soðuk ve kurudurlar .Yaðýþ getirmezler.
Yaz Musonu: Yaz mevsiminde karalar üzerinde alçak basýnç alaný, denizler üzerinde yüksek basýnç alaný oluþur. Bu basýnç farkýndan dolayý okyanuslar üzerinden , karalar üzerine doðru rüzgarlar eserler. Bu rüzgarlara Yaz Musonu denir.
Deniz ve okyanuslardan kaynaklandýklarý için bol nem taþýrlar ve geçtikleri yerlere de bol yaðýþ býrakýrlar.
Not: Dünyanýn en fazla yaðýþ alan yeri Muson Asya'sýnda Çerapunçi (Hindista'nýn K.Doðusundadýr. Yýllýk ortalama 12.000 mm yaðýþ alýr.) dir.
Görüldüðü yerler: Güney ve Güneydoðu Asya, Avustralya’nýn kuzeyi , Doðu Afrika’da Madagaskar adasý çevresi, Meksika ve Gine Körfezi kýyýlarýdýr.
Not: Etkili olduðu adalara sürekli olarak denizler üzerinden geldiði için bütün yýl boyunca yaðýþ býrakýrlar. ör.; Endonezya ve Malezya
2.YEREL RÜZGARLAR
MELTEMLER
Günlük sýcaklýk ve basýnç farkýndan doðarlar. Hýzlarý azdýr. Etki alanlarý dardýr (25-30 km). Ýklim üzerinde hiçbir etkisi yoktur. Sadece deniz meltemi denizden geldiði için havayý biraz serinletir.
Kara-Deniz Meltemleri
Kara ve denizlerin günlük ýsýnma farký sonucu oluþurlar.
Gündüz deniz meltemi, gece kara meltemi oluþur. Ege kýyýlarýnda yazýn öðleden sonra denizden esen Ýmbat rüzgarý deniz meltemine örnektir.
NOT: Deniz meltemi kýsa mesafelerden sýcak karaya doðru estiði için yaðýþ býrakmaz. Sadece havayý serinletir.
Dað ve Vadi Meltemi
Dað ve vadilerin farklý ýsýnmasý sonucu oluþurlar. Bunda nem oranlarýnýn farklý olmasý etkilidir.
Daðlarda nem oraný az olduðundan vadi ve ovalara göre daha erken ýsýnýr, daha erken soður. Gündüz vadi meltemi, gece ise dað meltemi olur.
NOT: Muson rüzgarlarý ile meltem rüzgarlarý arasýndaki benzerlik devirli olmalarýdýr.
SICAK YEREL RÜZGARLAR
Föhn Rüzgarlarý
Bir dað yamacýný aþarak diðer yamaçtan aþaðý doðru esen rüzgarýn sýcaklýðý artar. Çevrede nem açýðý oluþur. Bitkilerde kurutucu etki yapan bu tip rüzgarlara Föhn rüzgarlarý denir.
Bu rüzgarlarýn oluþmasýnda yer þekilleri etkilidir.
Rüzgarlar geldikleri yerin sýcaklýðýný gittiði yere taþýrlar. Föhn rüzgarlarý bu genellemeye uymaz.
Türkiye’de daha çok Kuzey Anadolu daðlarý ile Toros daðlarýnda etkilidir. Dünya üzerinde ise en fazla Ýsviçre Alplerinde görülür.
Sirokko
Büyük Sahradan Ýtalya’nýn güneyine doðru esen sýcak ve kuru rüzgardýr. Akdeniz’den geçerken nem aldýðýndan Ýtalya’nýn güney kýyýlarýna yaðýþ býrakýr.
Hamsin: Libya ve Mýsýr’dan Akdeniz’in doðusuna doðru esen sýcak ve kuru rüzgardýr.
Yurdumuzda ise; G.Doðudan gelen Samyeli (Kesiþleme), güneyden gelen Kýble ve G.Batýdan gelen Lodos rüzgarlarý sýcak yerel rüzgarlardandýr
SOÐUK YEREL RÜZGARLAR
Mistral: Kýþýn ve ilkbaharda Fransa’dan Akdeniz’e doðru esen soðuk rüzgardýr.
Bora: Dalmaçya kýyýlarýnýn gerisindeki daðlardan Akdeniz’e doðru esen soðuk rüzgardýr.
Krivetz: Romanya’dan Karadeniz’e doðru esen soðuk rüzgardýr.
Ayrýca Türkiye'de K.Batýdan esen Karayel, Kuzeyden esen Yýldýz ve K.Doðudan esen Poyraz rüzgarlarý soðuk rüzgarlara örnektir.
Etezyen:Ege kýyýlarýna yazýn kuzeyden esen soðuk rüzgardýr. Asor Y.B etkisiyle oluþur.
3.TROPÝKAL RÜZGARLAR
Tropikal kuþakta ani basýnç düþmesi ile oluþan çok þiddetli rüzgarlardýr. Bu rüzgarlara Hurricane, Tornado, Kasýrga,Hortum gibi isimler verilir.
TÜRKÝYE'DE ETKÝLÝ OLAN RÜZGARLAR
Türkiye Batý rüzgarlarý kuþaðýndadýr.Ancak yer þekillerinden dolayý bu rüzgarlarýn etkisi görülmez. Yurdumuz daha çok yerel rüzgarlarýn etkisindedir.