Ney Nedir ve Nasıl Çalınır ?

Ney, Türk Klâsik Müziği’nin yegâne üflemeli çalgısı ve Türk Tasavvuf Müziği’nin baş sazıdır. Tüm tekke mûsikîsinde bendir ile birlikte cevâz gören tek müzik âleti ney olmuştur. Mevlevî Âyinleri neylerin ve kudümlerin iştirâkleri ile yapılır. Eğer bulunursa diğer çalgılardan da birer tane yer almaktadır.

Ney ses rengi olarak insan sesine en yakın çalgılardan biridir. Her türlü müzikâl motifi icrâ etmeye imkan tanır. Üç oktavlık ses sâhası içindeki tüm sesleri, nefes şiddetini veya dudağın başpâre ile yaptığı açıyı değiştirmek sûretiyle koma koma (hattâ cent cent) verebilir.



Başpâre (birinci parça)
Neylerin üst ucuna (üflenen yerine) sesin daha net çıkması ve dudakların yaralanmaması için başpâre denilen bir parça takılır. Başpâre genellikle manda boynuzundan yapılmakla beraber, fildişinden, abanoz veya şimşir gibi sert ağaçlardan yahut benzer malzemelerden yapılabilir.

Ney yapım geleneğinde çoklukla kullanılan manda boynuzu, manda neslinin tükenmek üzere olması nedeni ile artık çok zor bulunabilmektedir. Mandaların çok genç kesilmesi de boynuzların içinin boş çıkmasına, tabii ki içi boş boynuzlardan da başpâre çıkmadığı için, başka malzemeler arayışı zorunlu hale gelmiştir.

Günümüzde başpâre yapımında sanayide kullanılan teflon, fiberglass gibi malzemeler kullanılmaktadır.

Başpârelerin dudağa temas eden açıklıkları, iç yüzeye verilen derinlikleri (hazne derinliği) ve dış çapları neyzenlerin istek ve alışkanlıklarına göre değişebilmektedir.

1- BAŞPÂRE AĞIZ ÇAPI:

16-17 mm arasında değişir.
Başpâre ana ölçüsü (No:5 ile gösterilen) 18 mm ise; ağız çapı: 16 mm.
Başpâre ana ölçüsü (No:5 ile gösterilen) 19 mm ise; ağız çapı: 16.5 mm.

Başpâre ana ölçüsü (No:5 ile gösterilen) 20-24 mm ise; ağız çapı: 17 mm. olmalıdır. Neyzenlerin alışkanlıklarına göre değişik ölçülerdeki başpârelerle üfleyenler de olabilir.

2- başpâre HAZNE DERİNLİĞİ:

Neyzenlerin alışkanlıklarına göre değişir. Bu derinlik mutlaka olmalıdır çünkü, başpâre kamışın birinci boğumu ile birlikte ses kutusu görevi yaptığı için hazne derinliği en az 1mm. en çok 3mm. olmalıdır. Bu derinlik üflenen nefesin ses kutusunda dönmesi için gereklidir. Usta neyzenler alıştıkları hazne derinliği ölçülerinin haricinde bir başpâre ile üfledikleri zaman istedikleri performansı alamadıklarını söylemektedirler.

3- başpâre DIŞ ÇAPI:

Dış çapları da (boynuz malzemede boynuz kalınlığının elverdiği ölçüde olmak kaydıyla) 35-50 mm olabilmektedir.

35 mm. den küçük çaplarda başpârenin dış açısı çok dik olacağı için tercih edilmez.
50 mm. den büyük olan başpârenin dış kenarı çeneye değdiği için bu da tercih edilmez.

4- başpâre AYAK ÇAPI:

Ortalama 5 mm. civarındadır Başpâre çekerken tornaya tutturmak için verilen genişliktir. Başpâreyi çeken ustaya göre değişir. Başpâreye hazne derinliği verilirken başpârenin çatlamaması ve ömrü açısından da önemlidir.

5- BAŞPÂRE ANA ÖLÇÜSÜ:

Kamışın birinci boğumunun (başpârenin takıldığı boğum - ses kutusu) en üst noktadaki iç çapı ile aynı olmalıdır. Fakat, değişik hava şartlarında, başpârenin genleşmesi ile parazvâne ve kamışın genleşmesi aynı olmayacağı için, başpâre ana ölçüsü: ses kutusu üst nokta iç çapından 0,1-0,2 mm. daha geniş olmalıdır. Bu genişlik başpârenin ses kutusuna giren kısmındaki 5 derecelik konik açısı ile (önemlidir: aynı beş derecelik açı ses kutusuna da verilmelidir.) zaman içinde meydana gelebilecek bollaşmaları tolere ederek, hava kaçırmasını önler.

Başpâre ana ölçüsü kamış kalınlığına göre 18-24 mm. arasında değişebilir.
Not: Başpâreler bu ölçü ile adlandırıldığı için (onsekizlik başpâre, yirmilik başpâre, yirmiüçlük başpâre gibi) 18mm.- 19mm.- 20mm.- 21mm.- 22mm.- 23mm.- 24mm. standart ölçülerde yapılmalıdır. Tabiidir ki bu tür bir çalışma profesyonel ney yapımcılarının işidir ve Neyzene büyük kolaylık sağlar. Başpâresi kırılan veya deforme olan bir neyzenin, neyi ve başpâresi standart ölçülerde yapılmış ise, Ney Ustası neyi hiç görmeden başpâresini çekip gönderebilir.

Neylerini kendi açan neyzenler başpârelerini kamış kalınlığına uymak şartı ile diledikleri ölçüde çekebilirler.

6- başpâre ALT UÇ ÇAPI:
Başpâre ana ölçüsüne göre bu ölçü değişir. Başpârenin neye giren kısmının konik açısı ile ses kutusunun girişindeki konik açı aynı ve çok hassas olmalıdır. Bize göre en kullanışlı açı 5 derecedir.

Bazı neyzenler bu açıyı vermeyip düz yapmaktadırlar, tabiidir ki bu da olabilir, fakat ilerideki bollaşmalarda neyzen başpâresine kağıt, bant vs. sarmak zorunda kalacaktır.

7- başpâre KONİK BÖLÜM YÜKSEKLİĞİ:

Ses kutusuna giren kısmın bize göre en uygun yüksekliği 12 mm. dir. Bu ölçü boynuz malzemeden başpâre yapılırken boynuzun kalınlığı yeterli gelmezse 5-6 mm. ye kadar düşürülebilir. Fakat neye giren kısım küçüldükçe tutma kuvveti de o oranda zayıflayacağı için başpârenin düşüp kırılma riski vardır.

8- başpâre ayak YÜKSEKLİĞİ:

Ortalama 5 mm. civarındadır. Başpâre çekerken tornaya tutturmak için verilen yüksekliktir. Başpâreyi çeken ustaya göre değişir.

9- BAŞPÂRE YANAK YÜKSEKLİĞİ:

Bize göre en uygun yükseklik: 13 mm. dir. 1-2 mm. lik değişiklikler olabilir yükseklik arttıkça yanak açısı daralır, yükseklik azaldıkça yanak açısı genişler.

10- BAŞPÂRE YÜKSEKLİĞİ:

Bu ölçü çok önemlidir. Başpârenin neye takıldıktan sonra dışarıda kalan kısmıdır. Ney açılırken ses kutusu, başpâre yüksekliği kadar kesilir ve bir daha o ölçü değişmez. Buna göre açılmış bir neye değişik yükseklikte başpâre takılırsa neyin genel akordunu ve entonasyonunu bozacaktır. Bize göre en uygun başpâre yüksekliği: 18 mm. dir...

Neylerin üst ve alt ucuna çatlamayı önlemek için çeşitli metâllerden yapılmış, kamışa sıkıca giren birer bilezik takılır. Bu bileziklere parazvâne adı verilir. Metâller altın, gümüş, bakır, vs. olabilir. Ancak gümüş, bakır gibi metâller oksitlendiğinden hava ile irtibatları kesilmelidir.

Bizim tavsiye edeceğimiz metâl Alpakka'dır.

Neyin üst ucuna takılan üst parazvâne, (en üstteki boğum aynı zamanda ses kutusu olduğundan) 0.30 mm den kalın ve 12 mm den geniş olmamalıdır. Alt parazvâne istenilen kalınlıkta ve genişlikte olabilir.

Ney, sarı renkli, sert ve sık lifli kamıştan yapılır. Sıcak iklim bölgelerinde ve taban suyu yüksek, sulak yerde yetişen bu kamışın birbirinden farklı cinsleri bulunur. En çok tercih edilen, Asi ve Nil nehirleri kıyılarında yetişen cins kamışlardır.

Neylik kamış mutlaka dokuz boğum olmalı ve boğum aralıkları ve kalınlıkları mümkün olduğunca birbirine yakın olmalıdır. Tabiattaki kamışın boğumları, doğal olarak kökten uca doğru boyları kısalmakta ve çapları daralmaktadır. Bu kısalma ve daralmanın mümkün olabildiğince azar azar olması tercih edilmelidir. Tabiatta neylik kamış, yerden yukarıya doğru ters olarak yer alır. Yere yakın olan boğumların araları uzun ve kamış et kalınlığı çok fazla olduğundan, bu kısımlar ney yapımında kullanılmaz. Ney yapılan kısımlar kamış boyunun yarısından yukarıda bulunur.

Ney yapılabilecek kamışlar sonbaharda, hava sıcaklığına göre Ekim, Kasım, Aralık aylarında kesilmelidir. Püskül sürgüsü sararmamış, yaprak sapı kurumamış kamışlar henüz olgunlaşmamış olduğundan asla kesilmemelidir. Erken kesilen kamışlardan yapılan neyler olgunlaşma sürecini tamamlamadığı için, kısa bir süre sonra buruşacaklardır. Ayrıca kamışın dış yüzeyini kaplayan ve kamışı koruyan cidarı (mine tabakası), ancak olgunlaşma sürecinin sonunda istenen özelliğe kavuşmaktadır.

Kaynak: Mehmet YÜCEL

NEY METODU - (1) ÖNSÖZ, NEYİN BÖLÜMLERİ, NEY TUTUŞ POZİSYONU, NEFES DEVRELERİ, NEYDEN SES ÇIKARMA ÇALIŞMALARI,
NEY METODU - (2) ASIL TUTUŞ POZİSYONU (DİZDE ÜFLEME POZİSYONU)
NEY METODU - (3) İKİNCİ DEVRE SESLERİ,
NEY METODU - (4) İKİNCİ DEVRE SESLERİ İLE ESER İCRASI
NEY METODU - (5) ÜÇÜNCÜ DEVRE SESLERİ
NEY METODU - (6) ÜÇÜNCÜ DEVRE SESLERİ İLE ESER İCRASI
NEY METODU - (7) DÖRDÜNCÜ DEVRE SESLERİ
NEY METODU - (8) DÖRDÜNCÜ DEVRE SESLERİ İLE ESER İCRASI
HAZIRLAYAN: MEHMET YÜCEL
İZMİR - İSTANBUL, 1995-2005

ÖNSÖZ
Türk Klâsik Mûsikîsi’nin tek üflemeli çalgısı olan “NEY”, bu türün en önemli çalgılarından biridir. Sesindeki içli ve mistik özellikler onu aynı zamanda Türk Tasavvuf Mûsikîsi’nin baş sazı haline getirmiştir.
Ancak, yaklaşık 1000 yıldır Türk Mûsikîsi’nde kullanılan bu çalgı hakkında yapılan bilimsel çalışmalar yok denecek kadar azdır. Türk Mûsikîsi’nin genel kaynaklarında yer alan, “Ney” hakkındaki bilgiler ise birbirinin aynı birkaç cümleciği geçmez. Çalışmalarıma bu konudaki boşluğu doldurmak amacı ile başladım.
Metodun hazırlanmasında yardımcı olan, Türkiye’nin değerli neyzenlerinden, Kültür Bakanlığı İstanbul Devlet Klâsik Türk Müziği Korosu Ney Sanatçısı Sadreddin ÖZÇİMİ, İzmir Devlet Klâsik Türk Müziği Korosu Ney Sanatçısı Yavuz AKALIN, Kültür Bakanlığı Ankara Devlet Klâsik Türk Müziği Korosu Şefi ve Neyzen Timuçin ÇEVİKOĞLU, Ege Üniversitesi Devlet Türk Mûsikîsi Konservatuarı Öğretim Görevlisi ve İzmir Radyosu Ney Sanatçısı Kaşif DEMİRÖZ ’e teşekkür ederim.
Çalışmalarımın Ney üflemek isteyenlere ve araştırmacılara yararlı olması en büyük dileğimdir.
Mehmet YÜCEL

Derslerimizde kullanacağımız “Ney” ile ilgili terimlerin anlaşılabilmesi için aşağıdaki şemayı dikkatlice inceleyip Neyimizi tanıyalım.



NEY TUTUŞ POZİSYONU

Kendinizi yıllardır ney üfleyen bir neyzen gibi farz edip, neyinizin tüm perdelerini (deliklerini) parmaklarınızla kapatarak, neyi dudağınıza götürüp üflemeye çalışınız.
Bu aldığınız pozisyonu bozmadan, sizin pozisyonunuzun, aşağıda tarif edilecek 2ayrı tutuş pozisyonundan hangisine uyduğunu tespit ediniz. Bu tespit ettiğiniz pozisyon beyninizin istediği tutuş şeklidir.
Şimdi aşağıdaki iki pozisyonu ayrı ayrı üçer dörder kere deneyiniz.

NEYİN 2 TÜRLÜ TUTUŞ POZİSYONU VARDIR;

1-) SAĞ EL YUKARIDA sol el aşağıda, neyi sol dizinize başpâreyi dudağınızın sol tarafına yerleştirip, üfleyiniz. İşte bu üfleme xpozisyonuna; SAĞ ELİMİZİ yukarıda tutup, SAĞ BAŞPARMAĞIMIZLA AŞÎRÂN PERDESİNİ KAPATARAK, vücudumuzun SAĞ tarafına üflediğimiz için SAĞ ÜFLEME POZİSYONU denir.

2-) SOL EL YUKARIDA, sağ el aşağıda, neyi sağ dizinize, başpâreyi dudağınızın sağ tarafına yerleştirip, üfleyiniz. İşte bu üfleme pozisyonuna; SOL ELİMİZİ yukarıda tutup, SOL BAŞPARMAĞIMIZLA AŞÎRÂN PERDESİNİ KAPATARAK, vücudumuzun SOL tarafına üflediğimiz için SOL ÜFLEME POZİSYONU denir.
Yukarıda dikkatlice incelediğiniz bu tutuş pozisyonlarından hangisinde rahat olduğunuzu, Ney üfleyiş pozisyonunuzun bir daha değişmeyeceğini düşünerek tespit ediniz.

Çünkü; beynin konuşma merkezi genellikle el kullanımı ile bağlantılıdır. Beynin sol ön lobunda bulunma olasılığı çok yüksektir, bu nedenle sağ el kullanma alışkanlığı olan birisi beyinin sol yarısını daha etkin kullanıyor demektir. Aynı olay sol elini kullanan için beynin sağ yarısını etkin kullanıyor anlamına gelir. Bu nedenle sol elini kullanan birini sağ elini kullanmaya zorlamak konuşma merkezinde yeni uyarılara sebep olacağından, kekemelik gibi konuşma sorunlarına yol açabilir.

Artık sorulduğu zaman sağ veya sol üflüyorum demelisiniz.
Konserlerde, aynı notayı paylaşacağınız sazende arkadaşınızın, SAĞ üflüyorsanız sağınıza, SOL üflüyorsanız solunuza oturması gereklidir, aksi taktirde notaları rahat göremezsiniz.
Ney siparişi verirken SAĞ veya SOL üflediğinizi belirtmelisiniz ki; aşîrân perdesi ona göre açılsın.

Neyden rahat ses çıkarabilmek için, önce kullanacağımız nefes devrelerini inceleyelim. Nefes devreleri, genç Neyzen adaylarının rahat ses çıkarabilmeleri için abartılı tarif edilmiştir. Ancak ileride ustalaştıkça bu devreler arasındaki farklar yok denecek kadar azalacaktır.

Birinci Devre: SICAK NEFES;
(Kışın üşüyen elimize üfler gibi derinden yavaşça üflenen nefes)

İkinci Devre: ILIK NEFES;
(Sıcak yemek yerken kaşığımızdaki yemeği soğutur gibi üflediğimiz nefese benzetebiliriz)

Üçüncü Devre: SOĞUK NEFES;
(Mum alevini söndürür gibi üflediğimiz nefes)

Dördüncü Devre: RÜZGARLI NEFES;
(Yanan parmağımızı soğutur gibi üflenen nefes)

Beşinci Devre: ŞİDDETLİ NEFES;
(Mangal ateşini kuvvetlendirmek için üfler gibi, (Literatürde vardır fakat pek kullanılmaz)

Altıncı Devre: ÇOK ŞİDDETLİ NEFES;
Literatürde vardır fakat kullanılmaz, bilgi için ileride şema olarak verilecektir.

Bu safhada kullanacağımız nefes ikinci Devre olarak isimlendirdiğimiz ılık nefes tir.Küçük bir ayna, bir açısı 30 derece olan gönye, 3 milimetre çapında bir çubuk (tükenmez kalem içi veya radyo antenlerinin kırık bir bölümü vb.) yanınızda hazır bulunsun.Elinize aynayı alarak söylediklerimi aynen uygulamaya çalışınız.Dudağınızı ıslık çalacakmış gibi yapınız.Sevimli bir çocuğu öpecekmiş gibi, dudağınızın, biraz daha önde olmasına özen gösteriniz.

Bu şekilde “İkinci devre ılık nefes”le ıslık çalmaya başlayınız. Ilık nefesi algılayabilmeniz için elinizin üstünü dudağınıza iyice yaklaştırınız. Elinizin dudağınıza uzaklığı bir-iki milimetre kadar olsun ve elinizin üstüne ıslık çalar gibi yavaşça üfleyiniz, üflemenin şiddetini, üflediğiniz noktanın ısındığını hissedinceye kadar azaltınız. Isı hissettiğiniz anda üflediğiniz nefes, “Birinci devre sıcak nefes” tir. Şimdi şiddetini hafif artırıp ıslığınızın rüzgarından hafif bir serinlik hissetmeye çalışınız. İşte o andaki nefes de sizin ses çıkarırken kullanacağınız, “İKİNCİ DEVRE ILIK NEFES”tir. Biraz daha kuvvetli üfleyerek, elinizin üstünde, üşüten bir rüzgar hissettiğiniz andaki nefes de, "üçüncü devre soğuk nefes"tir. Bu nefes devreleri üzerinde birkaç kere alıştırma yapınız.
Ney üflerken, dudağınızın ortasındaki açıklık ne kadar yuvarlak olursa, ses o kadar güzel çıkar. Tabii ki yuvarlağın çapı da çok önemlidir. Neyzen Sadreddin ÖZÇİMİ'nin değişik zamanlarda ney üflerken, dudağının ortasındaki açıklığı defalarca kumpasla ölçerek de tespit ettiğim gibi, ideal açıklığın çapı 3 milimetredir.

Sağ üflüyorsanız sağ elinize, sol üflüyorsanız sol elinize aynayı, diğer elinize de 3milimetre çapındaki kalem içini alıp ıslık çalınız. Aynadan, dudağınızın ortasındaki açıklığı kontrol edip, hem yuvarlak olmasına, hem de çapının 3milimetre olmasına özen göstererek, birkaç dakika ıslık çalınız. Kalem içini, dudağınızın oluşturduğu yuvarlak deliğe oturacak şekilde tutarak, dudağınızın ortasında oluşan açıklığın çapını kontrol edebilirsiniz.
Not: Ağızdaki bu 3 milimetrelik açıklık, sesin rahat çıkması ve nefesin ekonomik olarak kullanılabilmesi için tespit edilmiş en doğru şekildir. Bu açıklığın 3 milimetreden az olması halinde; Ney’den cılız bir ses çıkacaktır, fazla olması halinde ise çok nefes tüketeceğinizden bir eserin icrasında sık sık nefes almanız gerekecektir ki bu durum eserin fazlaca kesilmesine ve icranın bozulmasına yol açar.

Dudağınızın açıklığını sürekli ayna ile kontrol ederek, beş on dakika veya dudak açıklığını kontrolünüze aldığınıza kanaat getirinceye kadar ıslık çalınız.

Neyinizin aşîrân perdesini bir bantla kapatınız çünkü ses çıkarma çalışmalarını bu şekilde yapacağız.Normal yükseklikte (45cm. civarında) bir sandalyeye oturup dik durmaya özen gösteriniz.

Sağ üflüyorsanız sol elinizle, sol üflüyorsanız sağ elinizle neyinizi mikrofon tutar gibi başpârenin bir iki santim altından tutarak, sanki içi boş bir boru üfleyecekmiş gibi, sağ üflüyorsanız dudağınızın sol yarısına, sol üflüyorsanız dudağınızın sağ yarısına yerleştiriniz.Neyinizi yere paralel ve yüzünüze 90 derece olacak şekilde tutunuz.


Yukarıdaki ve aşağıdaki resimleri inceleyiniz.


Neyinizin başpâresi dudağınıza değer halde iken, aşağıya doğru 30 derecelik açı yaptırınız. Bu açıyı gönye ile kontrol ediniz.


Sağ üflüyorsanız sola, sol üflüyorsanız sağa doğru 30 derecelik ikinci açıyı yaptırın.


İşte Ney üflerken Neyin yüzünüze göre duracağı açı bu şekilde olacağından, ses çıkarma çalışmaları yaparken bu tutuşu korumaya özen gösteriniz.

Çok önemli olduğu için tekrar hatırlatıyorum; başpâreyi dudağınızın neresine koyacağınızı daha önce açıklamıştım. Daha iyi anlamak için aşağıdaki resimleri dikkatlice inceleyiniz. Özellikle başpâreyi dudağınızın dış sınır çizgisinin 1-2 mm. iç tarafına koymaya özen gösteriniz.

Başpâreyi, Sağ üflüyorsanız dudağınızın ortasından başlayarak sol yarısına,

sol üflüyorsanız yine dudağınızın ortasından başlayarak sağ yarısına koyunuz.


Daha önce dudağınızın ortasındaki açıklığın 3 milimetre olacağına dikkat ederek, ıslık çalma çalışmaları yapmıştınız, tekrar aynı özeni göstererek ıslık çalmaya başlayınız. Islık çalmaya devam ederken, neyinizi yukarıda tarif ettiğim açı ile dudağınıza değene kadar yaklaştırınız. Bu arada ıslık çalmaya devam ediniz.

Not: Neyden ses çıkarmak için mutlaka ıslık çalınması gerekmez, ıslık çalarken dudağın aldığı şekil ses çıkarmaya çok uygun olduğu için çalışmalarımızı o şekilde yapıyoruz.

Başpârenin dudağınıza fazla baskı yapmamasına dikkat ediniz. Başpareyi sadece üflediğiniz orta kısmın haricindeki yerlerden hava kaçırmayı önleyecek kadar bastırmalısınız. Fazla bastırırsanız dudağınızın yorulmasına ve dudağınızda fiziksel bozulmalara yol açarsınız. Başpâre dudağınıza değdiği anda ıslık sesi Ney sesine dönüşür, Ney sesi çıkmadıysa başpâre dudağınıza değer şekilde ıslık çalarken, başpâreyi dudağınızdan kaldırmadan ve Neyinizin açılarını bozmadan, çok yavaş bir şekilde başpâreyi dudağınızla birlikte, 1-2 milimetre sağa, sola oynatarak ses arayınız. Bir süre sonra yavaş yavaş ıslık sesinin Ney sesine dönüştüğünü göreceksiniz. Tabiidir ki ıslığınızın Ney sesine dönüşmesi birkaç denemede olabileceği gibi birçok denemeden sonra da olabilir. Bu denemeler esnasında Neyinizin aşîrân perdesinin kapalı olacağını ve 2. Devre ılık nefes kullanacağınızı tekrar hatırlayınız.

Neyinizin arkasındaki aşîrân perdesi kapalı, önündeki tüm perdeler açık ve 2. Devre ılık nefes üfleyerek bulduğunuz bu ses, portenin 4. çizgisindeki RE (NEVÂ) sesidir.


örneklerini dinleyerek, çıkardığınız sesin gerçekten RE (nevâ) sesi olup olmadığını kontrol ediniz. Bu kontrol esnasında bir müzisyenin yardımını istemenizin daha doğru olacağı kanaatindeyim. Aşağıdaki tablo Ney çeşitleri’nde RE (NEVÂ) perdesi üflendiği zaman Batı Müziği Ses Sistemi’ndeki karşılıklarını göstermektedir.



Yeri gelmişken önemle bilmeniz gereken bir hususu belirtmek isterim; neyinizin çeşidi (tonu) ne olursa olsun notalar hep aynı perdelerden çıkar (tabiidir ki frekanslar değişir). Konuyu açacak olursak; örneğin elinizde kız ney olsun re (nevâ) sesi almak için aşîrân perdesini kapatıp öndeki tüm perdeler açık halde iken 2. Devre ılık nefes üfleriz. Elimizdeki mansur, şah, yıldız veya başka tonda bir ney de olsa idi re (nevâ) sesini çıkarmak için aynı yukarıda yaptığımız gibi aşîrân perdesi kapalı öndeki perdeler açık ve ikinci devre ılık nefes üfleyecektik. Buradan yola çıkarsak kanun, ud, tanbur ve buna benzer sazlarda göçürme (transpose) yaparken göçürülen perdelerin yerleri değişir. Neyle göçürme (transpose) yaparken ise sadece ney değiştirilip aynı perdelere basılır. Bazı usta neyzenler çok zor olmasına rağmen aynı neyle göçürme (transpose) yapabilmektedirler.

Re (nevâ) sesini oluşturduktan sonra bu sesi ortalama bir hafta sürekli üfleyerek alıştırma yapınız. Bu çalışmaları yaparken, nefes alın, dudağınıza başpâreyi koyup nefesiniz bitene kadar re (nevâ) üfleyin, tekrar neyi dudağınızdan çekip nefes alın, ve tekrar koyarak nefesiniz bitene kadar üfleyin. Bu işlemi defalarca tekrarlayınız. Net, berrak ve çok rahat bir nevâ sesi elde ettikten sonra, neyinizi 10-15 kere dudağınızdan çekip geri koyarak nevâ üfleyiniz, her üfleyişinizde sesi hiç aramadan, üfler üflemez anında nevâyı çıkarabiliyorsanız artık dizinizdeki gerçek tutuş pozisyonuna geçme zamanınız gelmiş demektir. Unutulmasın ki metoddan çok iyi istifade edebilmek için kendi kendinizi kandırmadan tüm söylenilenleri harfiyen uygulamanız gerekir.

Önemlidir: bilhassa bundan sonra önereceğim üfleme pozisyonlarına azami itinayı gösteriniz, çünkü oturuş, ney tutuş, parmak şekli, dudak şekli, vücut şekli, başın açısı gibi ilk üç ayda kazanacağımız alışkanlıklar bir daha ömür boyu değişmeyecektir.

Şimdiye kadar yaptığımız ses çıkarma çalışmalarımızda neyimizin boyu önemli değildi fakat asıl tutuş pozisyonunda çok önemlidir. Neyzen ney üflemeye vücut yapısına en uygun neyle, daha doğrusu; üfleyebileceği en uzun neyle başlamalıdır. Neyin boyu uzadıkça ses çıkarmak zorlaşır. Mümkün olduğu kadar uzun neyle başlayan neyzen, ilerde küçük neyleri çok rahat üfleyeceği için, sazını yenmiş bir Neyzen olarak üstün başarı elde edecektir. Küçük neyle başlayanlar için de tam tersi ileride başarı azalacaktır..

Yeni başlayan bir Genç Neyzen Adayı’nın boyuna göre üflemesi gereken neyleri aşağıda listeledim. Bu liste yapılırken; boyla orantılı olarak, eller normal büyüklükte, boğaz, kollar ve parmaklar normal uzunlukta düşünülerek yapılmıştır. (Mutlaka listede ki size denk gelen neyle üflemek zorunda değilsiniz. Bir iki ney küçüğü veya büyüğü olabileceği gibi, bazı toplu ney kurslarında Neyzenler, öğrencilerinin ses birliğini sağlamak amacı ile, genelde boy ortalamasına uygun gelen ve kullanımı çok yaygın olan Kız Ney ile üfletirler.)

Boy cm.
145-150 : Bolâhenk Nısfiye (Ana âhenk)
150-155 : Bolâhenk-Sipürde Mâbeyni (Ara âhenk)
155-160 : Sipürde (Ana âhenk)
160-165 : Müstahsen (Ara âhenk)
165-170 : Yıldız (Ana âhenk)
170-175 : Kızney (Ana âhenk)
175-180 : Kız-Mansur Mâbeyni (Ara âhenk)
180-185 : Mansur (Ana âhenk)
185-190 : Mansur-Şah Mâbeyni (Ara âhenk)
190-195 : Şah (Ana âhenk)
195-200 : Dâvud (Ana âhenk)
200-205 : Dâvud-Bolâhenk Mâbeyni (Ara âhenk)
205-210 : Bolâhenk (Ana âhenk)

Neyinizin aşîrân perdesindeki bandı çıkarınız çünkü; asıl tutuş pozisyonunda aşîrân perdesini başparmağınızla kapatacaksınız.Aşağıdaki 0013 numaralı resmi inceleyerek, neyinizin perdelerini parmaklarınızın neresi ile kapatmanız gerektiğini öğreniniz.



Yüzük parmağınızın birinci boğumunun orta kısmı ile.
Orta parmağınızın ikinci boğumunun birinci boğum çizgisine yakın bölümü ile.
İşaret parmağınızın ikinci boğumunun ikinci boğum çizgisine yakın bölümü ile.
Not: Sağ ve sol üfleyen için ayrı ayrı açıklamıyorum çünkü; perdeleri kapatırken iki elin de aynı yerleri kullanılır. Bak resim 0013
Boyunuza uygun bir ney üflüyorsanız, normal yükseklikte bir sandalyeye oturunuz; bacağınız (kalça ile diz arasındaki kısım) yere paralel duruyorsa oturduğunuz sandalye sizin için normal yükseklikte demektir. Bak resim 0014



Büyük bir ney üflüyorsanız sandalyenin uç kısmına oturunuz. Ne kadar uç kısmına oturacağınızı tespit etmek için, dizinizi 20-30 cm. kadar aşağıya indirip kaldırınız, bu hareketi rahat yapabiliyorsanız yeteri kadar uç kısma oturmuşsunuz demektir.

Sandalyenin uç kısmına oturtuyorum çünkü, boyunuza uygun olan neyden daha büyük neyleri üflerken alacağınız pozisyonda, dizinizin aşağıya hareket etmesi gerekir. Bak resim 0015

boyunuza uygun olan neyden daha küçük neyleri üflerken ayağınızın altına rahat edeceğiniz yükseklikte bir ayaklık koymanız uygun olur. Bak resim 0016

Sandalyede otururken elinizi yan tarafa serbest bırakınız. Aşağıdaki 0017 numaralı resimde de gördüğünüz gibi elinizde tatlı bir kıvrım oluşacaktır. Bu kıvrım iki el için de geçerlidir.

Sağ üflüyorsanız sol elinizi sol dizinize, sol üflüyorsanız sağ elinizi sağ dizinize elinizin kıvrımını bozmadan koyunuz. Bak resim 0018

Neyinizi, diğer elinize alıp, dizinizdeki elinizin yüzük parmağı ile neyinizin dügâh perdesini kapatacak şekilde elinizin içine yerleştiriniz. Orta parmağınızla kürdî perdesini, işaret parmağınızla da segâh perdesini, kapatınız. Bak resim 0019

Dizinizdeki elinizin başparmağı, segâh perdesinin tam arkasındaki noktadan yukarıya doğru 2cm. lik aralık içinde, size rahat gelen bir yerde olmalıdır, serçe parmağınız estetik görünüm açısından diğer parmaklarınıza uygun olarak 0017 numaralı resimdeki duruşunu korumalıdır.

Neyinizin dügâh ve segâh perdelerini açınız. Başparmağınıza ve dizinize yaslanmış olan neyinizin sadece orta parmağınızla kürdî perdesi kapalı halde iken, neyiniz rahat bir şekilde durabilmelidir. Bak resim 0020 ve 0020/A. Bu tutuş neyinize destek vereceği için ileride nevâ, nîm hicâz ve çârgâh perdelerini çeşitli pozisyonlarda açıp kapatırken neyinizi, rahat bir şekilde tutmanızda faydası olacaktır.



0013 numaralı resimdeki perde yerlerine dikkat ederek ve 0017 numaralı resimdeki elinizin tatlı kıvrımını muhafaza ederek, yukarıdaki elinizin, yüzük parmağı ile çârgâh perdesini, orta parmağı ile nîm hicâz perdesini, işaret parmağı ile nevâ perdesini, başparmağı ile de aşîrân perdelerini kapatınız. Serçe parmağınızın da daha önce bahsettiğim gibi estetik olmasına özen gösteriniz. Aşağıdaki dügâh ve segâh perdelerini de kapatınız. 0021 numaralı resimde görüldüğü gibi elinizin kıvrımlarının estetik görünüp görünmediğini, karşınızda bir sandalyenin üzerine yerleştireceğiniz ayna ile kontrol ediniz.

Neyinizi üfleyecekmiş gibi ağzınıza götürdüğünüzde, boyunuza uygun bir ney ile üflüyorsanız, vücudunuz rahatsız olmayacaktır.

Büyük ney üflüyorsanız, Resim no: 0015 deki gibi dizinizi aşağıya doğru rahatlayıncaya kadar indiriniz.

Küçük ney üflüyorsanız Resim no: 0016 daki gibi ayağınızın altına sizi rahatlatacak yükseklikte bir destek koyunuz.

İki dizinizin arasındaki açıklık, ortalama birbirinden 15cm. uzaklıkta, yaklaşık 30 derecelik bir açı yapacak şekilde olmalıdır.

İki bacağınızın arasındaki açı 30 derece olsun; neyinizi üflerken, sağ üflüyorsanız sağ dizinize, sol üflüyorsanız sol dizinize bakacak şekilde başınızı döndürünüz. Bu durumda neyinizi yaklaşık 30 derecelik bir açı ile üflemiş olacaksınız. Bak resim 0021

Aşîrân perdesini kapattığınız, yukarıdaki elinizin dirseğini, dizinize yaslamamanızı öneriyorum. Daha önceden böyle bir dirsek dayama alışkanlığı kazandıysanız ve mutlaka dirseğinizi dizinize koyma ihtiyacı duyuyorsanız, aşağıdaki 0022 numaralı resimdeki gibi üflerseniz; vücudunuz yamuk duracağı için uzun süreli üflemelerde omurganız rahatsız olacaktır.

Böyle bir durumda aşağıdaki 0023 numaralı resimdeki gibi ayağınızın altına bir destek koymanız uygun olur.

Doğru pozisyonları aldıktan sonra, Aşîrân, nîm hicâz ve kürdî perdeleri kapalı kalsın, diğer perdeleri açınız. Yani iki elinizin orta parmakları ve yukarıdaki elinizin başparmağının kapattığı perdelerin dışındaki perdeleri açınız. Bu şekilde 2. devre ılık nefesle üfleyiniz.

Aşîrân, nîm hicâz ve kürdî perdeleri kapalı, diğer perdeler tam açık ve 2. Devre ılık nefes üfleyerek bulduğunuz bu ses; aşağıda örneklerini dinleyeceğiniz, portenin 4. çizgisindeki RE (NEVÂ) sesidir. Bak resim 0024.



Dikkat: Yukarıdaki 0024 numaralı resimde sizin perdeleri görebilmeniz için parmaklar abartılı olarak özellikle kaldırılmıştır. Parmaklarınızı böyle çok kaldırırsanız icra esnasında perdeleri açıp kapatırken zaman kaybettiğiniz gibi, çok yukarıdan, perdeyi acele ile kapatmak için gelen parmak, sert bir ses değişimine de sebep olacaktır. Açık perdelerle parmaklarınızın arasındaki mesafe 5 milimetreden az olursa da sesi pestleştirecektir. Bu mesafenin 10 –15 milimetre arasında olması uygundur. Bak resim 0027

Önceki derslerimizde neyden ses çıkarma çalışmaları bölümünde, neyinizin aşîrân perdesi bantla kapatılmış, önündeki tüm perdeler açık ve 2. Devre ılık nefes üfleyerek bulduğunuz ses de portenin 4. çizgisindeki RE (NEVÂ) sesi idi.

Burada orta parmaklarınızla neye destek vererek neyinizin düşmesini engellemiş olursunuz. Aşağıdaki elinizin orta parmağının kapattığı perde yani kürdî perdesinin kapanması “NEV” sesini etkilemez. Kürdî perdesini açıp kapatarak “NEV” sesinin etkilenmediğini kendiniz de kontrol ediniz.

Yukarıdaki elinizin orta parmağının kapattığı perde yani nîm hicâz perdesinin kapanması “NEV” sesini biraz pestleştirir fakat bu pestlik çok az olduğu için neyzen icra esnasında bunu telafi eder. Nîm hicâz perdesini açıp kapatarak “NEV”nın etkilendiğini kendiniz de kontrol ediniz. Neyzenler icra esnasında “NEV”yı bu şekilde kullanmayı, kolaylığı sebebi ile tercih ederler.

“NEY”de perdeler oluşurken, başpâreye en yakın olan ilk açık perde, sesi verendir. Konuyu açacak olursak; neyinizin aşîrân perdesi kapalı olsun ve öndeki tüm perdeler açık olsun, bu şekilde 2. devre ılık nefes üfleyiniz. Bu durumda başpâreye en yakın açık perde öndeki en yukarıdaki perde olacağı için üflediğiniz ses portenin 4. çizgisindeki RE (NEVÂ) sesidir ve Ney metodu (1) / Resim no:0001 de görüldüğü gibi bu perdenin ismi NEVÂ perdesidir. Bak resim 0025


Nevâ'yı bu şekilde üflemek neyi tutmayı zorlaştırdığı için orta parmakla destek verme ihtiyacı duyulur.

Nevâyı etkilemeden destekli üflemek isterseniz; nevâ perdesinden hemen sonraki nîm hicâz perdesini de açık bırakınız. Aşağıdaki 0026 numaralı resimdeki gibi çârgâh perdesi yukarıdaki elinizin yüzük parmağı ile kapalı halde 2. devre ılık nefes üfleyiniz, bu şekilde de çıkan ses, portenin 4. çizgisindeki RE (NEVÂ) sesidir.

Ney açılırken, sesi veren perdenin aşağısındaki tüm perdeler açık olarak akortlanır. Sesi veren perde, kendinden bir aşağıdaki perdeden de hava alır. Perdelerin (deliklerin) yerlerinin çok önemli olduğu gibi çapları da çok önemlidir. Örneğin kız ney’de delik çapı 9,8 milimetredir, deliğin çapını 15 milimetre civarında yapsak üflediğimiz perde, kendinden sonraki perde kapatılsa bile etkilenmeyecekti, fakat bu mümkün olmadığı için, üflediğimiz perdenin bir aşağısındaki perdeyi de açık bırakarak 0026 numaralı resimdeki gibi sesin etkilenmesini önleriz.

Daha önceki dersimizde neyinizi mikrofon tutar gibi tutarak Re (nevâ) sesini çalışmıştınız.. Şimdi dizinizdeki asıl tutuş pozisyonunda, 0027 numaralı resimde görüldüğü gibi yukarıdaki 3 perdeden nevâ ve nîm hicâz perdeleri açık, çârgâh perdesi kapalı olsun. Çârgâh perdesinin kapatmamızın amacı sadece neye destek verip rahat tutabilmek içindir. 0028 numaralı resimde görüldüğü gibi, aşağıdaki 3 perdeden segâh ve dügâh perdeleri açık, kürdî perdesi kapalı olsun. Kürdî perdesinin kapatmamızın amacı da sadece neye destek verip rahat tutabilmek içindir. Bu şekilde Re (nevâ) sesini oluşturduktan sonra bu sesi ortalama bir hafta sürekli üfleyerek alıştırma yapınız. Bu çalışmaları yaparken, nefes alın, dudağınıza başpâreyi koyup nefesiniz bitene kadar re (nevâ) üfleyin, tekrar neyi dudağınızdan çekip nefes alın, ve tekrar koyarak nefesiniz bitene kadar üfleyin. Bu işlemi defalarca tekrarlayınız. Net, berrak ve çok rahat bir nevâ sesi elde ettikten sonra, neyinizi 10-15 kere dudağınızdan çekip geri koyarak nevâ üfleyiniz, her üfleyişinizde sesi hiç aramadan, üfler üflemez anında nevâyı çıkarabiliyorsanız, artık diğer perdeleri de öğrenebiliriz.


Önemlidir: Tabiidir ki bir an önce diğer perdeleri de üfleyerek eser icra etmek isteyeceksiniz. Fakat bunu hiç tavsiye etmiyorum.. Önemli olan: nevâ’yı çalışırken, sürekli ayna karşısında üfleyerek, oturuşunuzu, vücudunuzun eğik olup olmadığını, yüzünüzün neyinizle yapacağı 30 derecelik açıyı, parmaklarınızın duruşunu, dizlerinizin açıklığını ve yukarıda teferruatlıca anlattığım tüm pozisyonları, beyninizin ezberlemesidir.

Daha önce de söylediğim gibi ilk üç ayda kazandığınız iyi ve kötü alışkanlıkları bir daha ömür boyu değiştiremeyeceksiniz veya değiştirmek istediğinizde, üç ay çalışarak kazanabileceğiniz doğru pozisyonlar için üç yıl uğraşmanız gerekebilir.

Öğreneceğimiz NEVÂ, NÎM HİCÂZ, ÇÂRGÂH, SEGÂH, KÜRDÎ, DÜGÂH ve RAST seslerinin tümünü üflerken, aşîrân perdesinin kapalı olacağını ve ikinci devre ılık nefes üfleyeceğinizi unutmayınız.

Aşağıda nasıl çıktığını göreceğiniz ve örneklerini dinleyeceğiniz sesleri sırası ile çalışınız. Sesleri çalışırken bir sonra çıkardığınız sesin bir öncekinden %10-20 daha zayıf olduğunu göreceksiniz, her sese ortalama bir hafta, hatta on gün çalışınız. Bir önce çıkardığınız sesle, bir sonra çıkardığınız ses arasındaki fark; (sesin yüksekliği ve netliği açısından) ne kadar az olursa, yeni çıkardığınız sesi, o kadar iyi öğrenmişsiniz demektir.

Bu 7 sese, 2-3 ay çalışmadan eser icra etmeyiniz çünkü; Her sesin kendine has karakteri vardır. Beyninizin, dudaklarınızın ve parmaklarınızın bu sesleri çok iyi öğrenmesi gereklidir..

Neyzen olabilmek için en önemli özellik;sabretmeyi bilmektir.Karakter olarak sabırsızsanız, hiç merak etmeyin, neyiniz sizi öyle bir yoğurur ki,ster istemez sabır taşı olursunuz..

Aşağıda Resim no:0029 da gördüğünüz pozisyonda, aşîrân ve çârgâh perdeleri kapalı, (çârgâh perdesi destek için kapatılmıştır.) diğer tüm perdeler açık, ikinci devre ılık nefes üfleyerek bulduğunuz bu ses "NEVâ" dır.

Not: Ney Metodu 2, Resim no:0024 ve Resim no:0025 de gördüğümüz pozisyonların da "NEVâ" olduğunu unutmayınız.


NEVÂ sesini oluşturduktan sonra (Resim no:0029) bu sesi ortalama bir hafta sürekli üfleyerek alıştırma yapınız. Bu çalışmaları yaparken, nefes alın, dudağınıza başpâreyi koyup nefesiniz bitene kadar NEVÂ üfleyin, tekrar neyi dudağınızdan çekip nefes alın, ve tekrar koyarak nefesiniz bitene kadar üfleyin. Bu işlemi defalarca tekrarlayınız. Net, berrak ve çok rahat bir NEVÂ sesi elde ettikten sonra, neyinizi 10 -15 kere dudağınızdan çekip geri koyarak NEVÂ üfleyiniz, her üfleyişinizde sesi hiç aramadan, üfler üflemez anında NEVÂ sesini çıkarabiliyorsanız, artık NÎM HİCÂZ sesini de öğrenebiliriz.

Aşağıda Resim no:0030 da gördüğünüz, Aşîrân ve nevâ perdeleri kapalı, nîm hicâz(*), çârgâh, segâh, kürdî ve dügâh perdeleri açık, ikinci devre ılık nefes üfleyerek bulduğunuz bu ses "Nîm HİCÂZ" dır.





Nîm hİcâz sesini oluşturduktan sonra, bu sesi ortalama bir hafta sürekli üfleyerek alıştırma yapınız. Bu alıştırmaları yaparken, nefes alın, dudağınıza başpâreyi koyup nefesiniz bitene kadar Nîm hİcâz üfleyin, tekrar neyi dudağınızdan çekip nefes alın ve tekrar koyarak nefesiniz bitene kadar üfleyin. Bu işlemi defalarca tekrarlayınız. Net, berrak ve çok rahat bir Nîm hİcâz sesi elde ettikten sonra, neyinizi 10-15 kere dudağınızdan çekip geri koyarak Nîm .üfleyiniz, her üfleyişinizde sesi hiç aramadan, üfler üflemez anında Nîm hİcâz sesini çıkarabiliyorsanız, artık ÇÂRGÂH sesini de öğrenebiliriz.

(*)Dikkat, "Ney Metodu 2" de daha önce bahsettiğim; (“Ney”de perdeler oluşurken, başpâreye en yakın olan, ilk açık perde, sesi verendir.) cümlesini hatırlayınız.