Doğu Anadolu Bölgesi

Doğu Anadolu Bölgesi, 7 bölgemizden biri ve toprak yüzölçümü bakımından en geniş alana sahip olan bölgemizdir. Doğu Anadolu toprakları batıdan doğuya doğru genişler ve ülke yüzölçümünün %21'ini teşkil eder.

Doğu Anadolu Bölgesi üzerine bilmek istediklerinizi maddeler haline getirdik. Bu bölgenin yüzölçümü 164 bin kilometrekaredir. Bu bölgede yaşayan bir çok insan zamanla başka bölgelere göç vermiş olsalar da bölgenin nüfusu takriben 6 milyon civarındadır. Toprak bakımından ele alındığında bölgenin en büyük ili Erzurum, nüfus olarak ele alındığında en çok insanın yaşadığı il Van'dır.

Doğu Anadolu Bölgesi haritada 4 bölge ile ifade edilir. Bu bölgeler şunlardır:

- Erzurum-Kars Bölümü
- Yukarı Fırat Bölümü
- Yukarı Murat-Van Bölümü
- Hakkâri Bölümü


Doğu Anadolu Bölgesi

Doğu Anadolu Bölgesi'nin batısında İç Anadolu Bölgesi yer alır. Güneydoğusunda Toros dağları, Kuzey'inde Karadeniz dağları ve Kuzey Anadolu dağları yer alırken güneybatısında Güneydoğu Anadolu Bölgesi bulunur. Doğusunda ise İran, Nahçıvan, Ermenistan ve Gürcistan sınırları vardır.

Bölgenin İlleri

Bölgede 14 il bulunmaktadır. Bir de büyük ilçe yer almaktadır. Kahramanmaraş Akdeniz Bölgesi'nde olmasına rağmen Elbistan bu bölgede yer almaktadır.

• Ağrı
• Ardahan
• Bitlis
• Bingöl
• Elazığ
• Erzincan
• Erzurum
• Hakkari
• Iğdır
• Kars
• Malatya
• Muş
• Tunceli
• Van

Yerşekilleri

Türkiye'nin en yüksek dağları buradadır ve yurdun en dağlık bölgesidir. Sönmüş volkanik dağların bulunduğu bölge jeolojik olarak birinci dereceden deprem bölgesi olarak nitelendirilmiştir.

Dağları

Dağlar 3 sıra halinde uzanır. Kuzey bölgesindeki dağlar doğudan batıya Yalnızçam, Allahuekber, Mescit, Kop, Çimen dağları uzanır. Bölgenin orta kısımlarında Aras, Palandöken, Karasu dağları vardır. Bölgenin en doğu kısmında ise Ağrı, Nemrut, Süphan ve Tendürek volkanik dağları bulunur. Güney kısmında bulunan Güneydoğu Toros dağları batıdan doğuya doğru Buzul dağlarına kadar uzanır.

Ovaları

Bölgedeki sıra dağlar arasında geniş ovalar doğudan batıya doğru uzanır. Bölge bir deprem bölgesidir. Kuzey Anadolu fay kuşağı üzerinde Erzincan, Tercan, Erzurum, Horasan, Pasinler ve Ağrı Ovaları yer alır. Bu ovalar çöküntü ovalardır. Kuzeydoğu kısmında Iğdır ve Kağızman ovaları bulunur. Güney kısımdaki Elbistan, Malatya, Elazığ ve Muş ovaları graben ova olduklarından bölgenin en verimli tarımı bu ovalardan sağlanır.

Platoları

Geniş platolara sahip olan bölgenin kuzeydoğusunda kalın lav tabakasıyla kaplı olan Erzurum - Kars platosu bölgenin en geniş platosudur. Dağlar doğu-batı istikametinde uzandığından ötürü bölgenin ulaşımı da genellikle doğu-batı yönünde olmuştur.

Akarsuları

Yurdumuzun en geniş akarsu havzalarına sahip olan bölgenin akarsularının yatak eğilimleri diğer bölgelere nazaran oldukça fazladır. Bundan dolayı bölgedeki akarsulardan enerji üretim imkanı diğer bölgelere göre daha elverişlidir.

Bölgenin akarsuları şunlardır: Fırat, Dicle, Aras ve Kura nehirleri.

Doğu Anadolu Bölgesi'nin en bilinen akarsuyu Fırat Nehri'dir. Ağrı'nın Diyadin ilçesinde doğan Murat ve Erzurum Dumludağ'da başlayan Karasu nehirlerinin birleşmesiyle oluşan Fırat Nehri Türkiye'nin en verimli ırmağıdır. Bölgedeki bir çok ilden süzüle süzüle Suriye'ye ardından oradan Irak'a uzanan Fırat Gölü Basra Körfezi yakınlarında bir başka kadim nehir olan Dicle ile birleşir ve buradan denize dökülür.

Ülkemizin en verimli nehirlerinden biri olan Ceyhan Nehri Elbistan Ovası'ndan doğar ve Elbistan Ovası'nı besler.

Gölleri

Nemrut volkanik dağının patlamasıyla tektonik çöküntü oluşmuş ve vadinin önünün kapanmasıyla birlikte Van Gölü meydana gelmiştir. Türkiye'nin en büyük gölü olan Van Gölü'nün suyu tuzlu ve sodalıdır. Gölün yüzölçümü 3700 kilometrekare civarındadır.

Bölgenin bir diğer gölleri ise Hazar, Erçek, Çıldır ve Nazik kapalı havza gölleridir.

İklimi

Doğu Anadolu en yüksek rakımın görüldüğü bölgedir. Denizden yüksek ve uzak olmasından dolayı sert karasal iklim bölgeye hakimdir. Diğer bölgelere kıyasla sıcaklık ortalaması en düşüktür, bölgede kışlar sert ve uzun geçer, buna bağlı olarak yüzeyinde kar örtüsü eksik olmaz.

Bölgede kış mevsiminde -40°C 'ye varan soğuklar görülür. Erzurum-Kars bölgesinde en çetin kış şartları görülür. Buralarda kar eksik olmaz ve kış 5-6 ay sürer. Yazın sıcaklık 20°C seviyelerindedir. Bölge genellikle ilkbahar ve yaş mevsimlerinde yağış almaktadır.

Elazığ, Iğdır ve Malatya ovaları ve civarları daha düşük yükseltilerde bulundukları için bölgenin en az yağış olan bölgeleri buralardır.

Bitki Örtüsü

Bölgede en çok görülen bitki örtüsü bozkırdır. Ormanlara genellikle çok yüksek yerlerde rastlanır. Bölgenin kuzeydoğusunda bulunan Erzurum - Kars bölümünde sürekli yeşil kalan ve içerisinde uzun boylu otların da bulunduğu alpin dağ çayırları vardır.

Nüfus ve Yerleşme

Diğer bölgelere en çok göç veren bölge olduğu için nüfus bakımından da en az sayıda insanın yaşadığı bölgedir. Alan bakımından en geniş topraklara sahip olmasına rağmen bu bölge sanayi bakımından gelişememiştir. Bölgenin engebeli yapısı, yüksek rakım ve olumsuz iklim buna sebep gösterilebilir. Nüfusun yoğun olduğu bölgeler graben (çöküntü) ovalar üzerine kurulmuş şehirlerde daha fazladır. Kırsal kesimde yer yer toplu yerleşme şekilleri gözlemlenmektedir.

Bu bölgeye sanayi yeterince ulaşmadığı için halk tarıma ve hayvancılığa yönelmiştir. Bölgenin nüfusu 2015 adrese dayalı nüfus sayımına göre 6 milyon civarındadır.

Doğu Anadolu'da bulunan illerin nüfusları


Doğu Anadolu'da bulunan bazı ilçelerin nüfusları


Tarım ve Hayvancılık

Yükseltinin en fazla ve sıcaklığın en düşük olduğu bölge bu bölge olduğundan dolayı bu bölgede;

• Tarım ürünler geç olgunlaşır,
• Ürün çeşitliliği çok sınırlıdır,
• Sebze üretimi diğer bölgelere nazaran elverişsizdir.

Bölgede başlıca; şeker pancar, buğday, arpa, tütün, patates ve kayısı gibi tarım ürünleri yetiştirilir. Kayısı denince zaten akla ilk Malatya gelir.

Malatya, Elazığ, Elbistan ve Muş ovaları çöküntü ovalar olduğundan bölgenin tarımsal üretimi bu bölgelerde daha yoğundur. Bölgede şeker fabrikası çok olduğundan ötürü şeker pancarı üretimi başlıca geçim kaynakları arasındadır.

Engebeli yerşekilleri, kısıtlı tarımsal alan, elverişsiz iklimden ötürü sanayide geri kalındığından ötürü yöre insanı hayvancılığa yönelmiştir. Besicilik de önemli geçim kaynaklarındandır. Türkiye'nin karkas et ve kurbanlık ihtiyacının hatırı sayılır bir kısmı bu bölgeden sağlanmaktadır. Yağış alan otlak ve yaylaların olduğu bölgelerde büyükbaş besiciliği, bozkır bitki örtüsünün hakim olduğu yerlerde küçükbaş besiciliği yapılır. Ancak gelişen besicilik teknikleri ile insanlar bitki örtüsünün türüne bağlı kalmaksızın küçük/büyükbaş besiciliği yürütmektedir. Kars, Bitlis ve Hakkari gibi halk yerlerde arıcılık da yapılmaktadır.

Yeraltı Kaynakları / Madenleri

Türkiye'nin yeraltı zenginliklerinin büyük bir kısmı Doğu Anadolu'da yer alır. Bu bölgede çıkartılan madenleri ve değerli metalleri özetle belirtmek gerekirse;

Altın: Erzincan (İliç)

Bakır: Pötürge, Ergani, Maden

Barit: Muş, Nurhak

Mermer: Elbistan, Hakkari

Fosfat: Bingöl, Bitlis

Krom: Van, Bayburt, Tunceli, Elazığ, Kars, Erzincan, Malatya

Linyit: Elbistan, İspir

Demir: Divriği, Malatya (Hekimhan), Ağrı, Erzincan

Kurşun ve Çinko: Hemen hemen her ilde mevcut.

Kalay: Elazığ

Kireçtaşı: Hemen hemen her ilde mevcut.

Sanayi ve Endüstri

Yeryüzü şekilleri ve iklim şartlarından dolayı yeterince gelişme kaydedemeyen bölgenin, sanaiye bakımından lokomotif olan şehirleri Malatya, Elazığ ve Erzurum'dur.

Bölgede iki hayati enerji santrali yer almaktadır. Birisi Afşin-Elbistan Termik Santrali, bir diğeri ise Fırat Nehri üzerine kurulan Keban Barajı'dır.

Türkiye'nin en büyük termik santrali olan ve iki üniteden oluşan Afşin Elbistan Termik Santrali'nin B ünitesi 2015 yılında 1431 GWh elektrik üretmiştir. Sadece A ve B ünitesi Türkiye'nin elektrik ihtiyacının %2-3 kadarını karşılamaktadır. C, D ve E ünitelerinin yapımı devam etmektedir. Elbistan'da tespit edilen 4.4 milyar tonluk linyit yatakları Türkiye'deki toplam rezervin %40'ını oluşturmakta.

Bölge çiftçisinin yetiştirdiği şeker pancarı Malatya, Erzurum, Muş, Erzincan, Erciş, Kars, Ağrı ve Elbistan şeker fabrikalarında işlenip ülkenin şeker ihtiyacı buralardan karşılanmaktadır.

Özellikle devletin bu bölgelerde yatırım yapmak isteyenler için geliştirdiği yeni teşvik paketleri ile bölgedeki sanayi ve endüstri faaliyetleri hız kazanmıştır. Organize sanayi alanlarının kurulduğu Malatya, Erzurum, Van, Elazığ, Erzincan gibi büyük şehirlerde gıda, tekstil, tarım makine ve aletleri, kağıt sanayi, demir çelik sanayi, plastik sanayi, metal sanayi, boya ve kimya, deterjan ve kozmetik üretimi, elektrikli makine sanayi, cam üretimi, madeni eşya imalatı ve elektronik sanayi gibi bir çok alanda kurulu imalathane ve fabrikalar mevcuttur.

Bunun yanında Malatya, Elazığ, Van, Erzurum, Erzincan ve Muş gibi hayvan besiciliğinin yaygın olduğu şehirlerde kurulmuş et kombinaları hizmet vermektedir. Elazığ, Kars, Van ve Erzurum'da çimento ve hazır beton üzerine kurulmuş tesisler ve fabrikalar, yine bir çok bölgede faaliyet gösteren dokuma, iplik ve tekstil fabrikaları bölgenin önemli istihdam kaynaklarındandır.

Turizm


Bölgenin en önemli turistik yerlerinin başında Ağrı'nın Doğubeyazıt ilçesinde Ağrı Dağı yakınlarında yer alan İshakpaşa Sarayı'dır.Mehmet Paşa'nın mimarlığında 1784 yılında yapımı tamamlanan ve 7600 metrekare alan üzerine kurulu olan bu külliye, Topkapı Sarayı'ndan sonra Osmanlı topraklarında yapılmış en büyük saraydır.

Ağrı'nın bir başka turist çeken değeri kadim Ağrı Dağı'dır. Türkiye'de dağcılık turizminin uğrak noktalarından biri olduğundan buraya dünyanın dört bir yanından dağcılar akın eder.

Erzurum'da 1877-78 Osmanlı Rus Savaşı'nda bölgeyi korumak amacıyla yapılan ve silahlarla güçlendirilen Erzurum Tabyaları'ndan biri olan Aziziye Tabyası Türk tarihi açısından büyük öneme sahiptir. Nene Hatun henüz genç yaşlarda burada Ruslara karşı kahramanca bir mücadele vermiştir. Erzurum'un bir diğer tarihi turistik mekanları Çifte Minareli ve Yakutiye medreseleridir.


Selçuklu'nun şehirlere vurduğu mühür olarak bilinen ulu camiler; Divriği, Elbistan, Erzurum, Malatya ulu camileri mimarisi ile yaşayan birer tarih hazineleridir. Özellikle Divriği Ulu Camii ve Darüşşifa mimari bir başyapıttır. Caminin giriş kapısında ikindi vakti oluşan, kıyam halindeki erkek silüeti görenleri hayretler içinde bırakmaktadır.


Kars yakınlarında bulunan Ani Harabeleri yerli ve yabancı ziyaretçilerin rağbet ettiği bir ören yeridir. Unesco tarafından dünya mirası listesinde bulunan harabeler üç farklı medeniyete ev sahipliği yapmıştır.


Van Gölü'nün ortasında bulunan Akdamar adası da gezilip görülmesi gereken tarihi mekanlar arasında yer alır. Burada ada ile aynı adı taşıyan tarihi bir kilise bulunmaktadır.

Doğu Anadolu Bölgesi'nin Genel Özellikleri

Madde madde özetlemek gerekirse:

1. Bölge en büyük yüzölçüme, en fazla yükseltiye ve en engebeli yapıya sahip olan bölgedir.
2. Cilo ve Ağrı dağlarında Türkiye'nin en büyük buzulları bulunur.
3. Türkiye'nin en yüksek dağı (Ağrı) ve en büyük gölü (Van Gölü) buradadır.
4. Hayvancılık tarımın önündedir ve en fazla büyükbaş hayvan bu bölgede yetiştirilir.
5. Maden bakımından ve hidroelektrik potansiyeli bakımından Türkiye'de 1. sıradadır.
6. Nüfus yoğunluğu en az olan bölgemizdir.
7. En uzun kışlar ve en kısa yazlar bu bölgede yaşanır.
8. Suyu en bol akarsular (Fırat ve Dicle) bu bölgededir.
9. En düşük sıcaklıklar burada ölçülmüştür. En fazla yıllık sıcaklık farkı bu bölgemizde görülür.
10. En fazla kar yağışı ve en fazla don olayı bu bölgemizde görülür. .
11. Yeraltı kaynakları bakımından en zengin bölgemizdir.
12. Günlük ve yıllık sıcaklık farkının en fazla olduğu bölgedir.
13. Yıllık yağış miktarı 600 mm civarındadır. En fazla yağış ilkbahar ve yaz aylarında görülür.
14. Yıllık sıcaklık ortalaması 5 – 8°C,
En sıcak ay ortalaması: 20 - 23°C
En soğuk ay ortalaması: - 5 , - 7°C dir.

Bölgenin Bölümleri

Bölge coğrafi olarak 4 farklı şekilde ayrılmıştır.

Erzurum - Kars Bölümü

Aşkale, Pasinler, Erzurum, Iğdır, Kağızman ovalarının yer aldığı bu bölüm bölgenin kuzeydoğusundadır. Ovaları kadar platoları da oldukça geniştir. Erzurum - Kars ve Ardahan platoları bu platolardır.

Yurdumuzun kış şartlarının en zor geçtiği bölümü de burasıdır. Kış mevsimi soğuk ve uzun geçer. Yazları ise serin ve yağışlıdır. Yazın bol yağış aldığından ötürü Doğu Anadolu'nun karakteristik bitki örtüsü bozkırdan ziyade bu bölümün bitki örtüsü gür yeşil çayırlardır. Bu çayırlar burada hayvancılığın gelişmesi açısından önemlidir. Doğal olarak bölgenin en önemli geçim kaynağı hayvancılıktır. Engebeli plato yapısından ötürü tarımsal alan kısıtlıdır. Şeker pancarı, buğday ve arpa üretimi yapılır. Yükselti ve sıcaklığın düşük olmasına bağlı olarak mahsuller geç olgunlaşır.

Bölümün rakım olarak en alçak yeri Iğdır civarıdır. Bundan ötürü iklimsel özellikleri kendine hastır. Yaz mevsimleri çok sıcak geçer. Tahıl, meyve ve pamuk üretimine elverişli bir iklimi vardır.

Et kombinaları, şeker ve çimeto fabrikalarının yanı sıra Erzurum'da organize sanayi alanlarında endüstri ve sanayinin her alanında faaliyet gösteren üretim merkezleri bulunmaktadır.Göç veren bir bölüm olan Erzurum - Kars bölümü nüfus yoğunluğu olarak yurdumuz ortalamasının çok aşağısındadır.

Yukarı Murat - Van Bölümü

Dağların geniş yer kapladığı bir bölümdür. Bunlar, Ağrı, Nemrut, Süphan, Tendürek gibi volkanik dağlardır. Muş, Ağrı ve Eleşkirt ovaları bölümün düzlük alanlarıdır.

Van Gölü bu bölümde bulunur. Kapalı havza tektonik bir göl olan Van Gölü yurdumuzun en büyük gölüdür. Suyu tuzlu ve sodalı olan bu gölün doğusunda yine tektonik bir set gölü olan Erçek Gölü yer alır. İnsanlar geçimlerini hayvancılık ve tarımdan sağlar. Hayvan besiciliğinin yanında arpa, buğday ve şeker pancarı tarımı yapılır.

Bölgenin genel özelliklerinden biri olan az nüfus yoğunluğu bu bölgede de görülmektedir. Buna sebep olarak yüksek rakım, engebeli elverişsiz tarım toprakları, işsizlik ve diğer bölgelere göç verme etkenlerini sıralayabiliriz.

Van ve Ağrı'da organize sanayi bölgesinde hemen her türlü alanda faaliyet gösteren üretim merkezleri vardır. Muş, Erciş ve Ağrı'da şeker fabrikaları yer alır.

Hakkari Bölümü

Bölgenin güneydoğsunu içine alan bu bölümde Güneydoğu Torosların en yüksek ve en sarp dağları bulunur. Cilo (Buzu) ve Sat (İkikaya) dağları oldukça sarptır. Cilo Dağı 4135 metre yüksekliği ile Ağrı Dağı'ndan sonra yurdumuzun en yüksek dağıdır.

Yükseova bölümün en büyük ovasıdır. Sert karasal iklimin görülür kışlar uzun ve soğuk geçer. Engebeli yerşekillerine sahip bu bölümde ulaşımda buna bağlı olarak gelişmemiştir.

Yöre halkının geçim kaynağı hayvancılıktır. Kısıtlı da olsa tahıl üretimi yapılır. Sert iklim koşulları ve arazi yapısından ötürü tarıma elverişli değildir. Sanayinin de gelişmediği bu bölümde de nüfus yoğunluğu çok düşüktür.

Yukarı Fırat Bölümü

Doğu Anadolu'nun en geniş topraklara sahip bölümüdür. İç Anadolu'ya yakın güney kısmında Elbistan, Malatya ve Elazığ ovaları yer alır. Kuzey kısmında Erzincan ve Tercan ovaları vardır. Rakım olarak Doğu Anadolu bölgesinin en düşük yükseltisi buradadır. Bölüm plato görümünündedir. Yerşekilleri yer yer İç Anadoluyu andırır ve sadedir. Fırat nehrini teşkil eden Karasu ve Murat ırmakları buradadır.

İklim ve yerşekillerinin tarıma en elverişli olduğu bölüm Yukarı Fırat Bölümüdür. Ovaları zengin topraklara sahip olduğundan tahıl, kayısı, pancar, tütün, sebze, meyve ve pamuk üretilebilir.

Yeraltı kaynakları çeşitliliğinin de en fazla olduğu bölüm burasıdır. Elbistan'da linyit, Divriği ve Malatya'da demir-çelik, Maden ve Ergani'de bakır, Guleman'da krom ve Keban'da çinko ve kurşun yatakları vardır.

Afşin - Elbistan Termik Santrali ve Keban Barajı ve Hidroelektrik Santrali enerji üretiminde ülkenin önemli işletmeleridir.