SüKuN
Harbi Aktif Üye
Yeryüzü, farklı doğal özelliklere sahip alanlardan oluşmuştur. Yeryüzünde yüzey şekilleri, iklim, bitki örtüsü, nüfus dağılışı ve ekonomik yapı bakımından farklı yerler vardır. Bazı yerler düzlüklerle, bazı yerler dağlarla kaplıdır. Çeşitli iklim özelliklerine ve doğal bitki örtüsüne sahip yerler vardır. Tarım veya sanayi faaliyetlerinin ön planda olduğu farklı yerler de görülebilir. Buna bağlı olarak nüfus, bazı yerlerde seyrek, bazı yerlerde yoğundur. Bu yerler, sahip oldukları özelliklere göre kutup bölgesi, çöl bölgesi, sanayi bölgesi, yoğun nüfuslu bölge gibi isimler alır. Doğal özellikler, toplumları farklı yönden etkiler. Gelişmiş ülkeler, farklı coğrafi özelliklere sahip sahalardaki potansiyeli belirleyerek, ondan yararlanmayı başarabilmiştir. Bu ülkeler doğal şartlardan daha az etkilenmektedir. Ancak geri kalmış ülkeler, olumsuz doğa koşullarından daha çok etkilenmektedir. İşte, fiziki, beşeri ve ekonomik özellikleri ile diğer yerlerden ayrılan kendi sınırları içerisinde benzerlik gösteren alanlara coğrafi bölge denir. Örneğin; Karadeniz Bölgesi gibi.
Coğrafi bölgelerin her yerinde bütün özellikler aynı değildir. Fiziki, beşeri ve ekonomik özellikler bakımından farklılaşmalar görülür. Bu farklılıklar bölge içinde değişik coğrafi alanların ortaya çıkmasına neden olur. Örneğin İç Anadolu Bölgesi'nin güney kesimi, Türkiye'nin en az yağış alan yerlerinden biridir. Bu durum; nüfus, yerleşme, toprak özellikleri ve ekonomik faaliyetleri bakımından farklılıklar ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bir bölge içinde bazı özellikleri ile ayrılan bölgeden küçük bu alanlara bölüm adı verilir. Örneğin; Akdeniz Bölgesi'nin, Adana ve Antalya olmak üzere iki bölümü vardır. Bu iki bölümün arasında, aynı bölgede yer almalarına rağmen yüzey şekilleri, nüfus ve yerleşme tipleri ile ekonomik faaliyetler bakımından çeşitli farklılıklar vardır.
Bir coğrafi bölüm içerisinde de farklı özelliklere sahip yerler bulunabilir. Bir bölüm içinde farklı özellikler gösteren alanlara yöre denir. Örneğin; Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde, Dicle Bölümü içinde yer alan Mardin Eşiği gibi. Mardin Eşiği çevresine göre daha yüksekte yer almaktadır. Bu da buranın daha fazla yağış almasına ve daha serin olmasına neden olmuştur. Başta Mardin olmak üzere bir çok yerleşme bu eşik üzerine kurulmuştur.
COĞRAFİ BÖLGELERİ OLUŞTURAN FAKTÖRLER
Bir coğrafi bölgenin sınırlarının belirlenmesinde birtakım özellikler dikkate alınır. Bu özellikleri iki ana grupta inceleyebiliriz:
Fiziki özellikler
Beşeri ve ekonomik özellikler
1. Fiziki özellikler
Bir coğrafi bölgeyi oluşturan fiziki özellikler arasında, bölgenin coğrafi konumu, yüzey şekilleri, iklim ve bitki örtüsü önemli yer tutar. Bölgelerin belirlenmesinde en önemli faktör, coğrafi konumdur. Bir bölgenin ülke içindeki yeri, komşu ülkelere, denizlere, ana yollara olan yakınlığı ona farklı özellikler kazandırır. Örneğin; Karadeniz Bölgesi, Karadeniz kıyıları boyunca uzanır. İç Anadolu Bölgesi'nin ise denize kıyısı yoktur. Bu nedenle Karadeniz Bölgesi ile İç Anadolu Bölgesi arasında iklim, yerleşme ve ekonomik faaliyetler bakımından farklılıklar görülür.
Yüzey şekilleri, coğrafi bölgeleri oluşturan önemli özelliklerden biridir. Dağların yükseklikleri, uzanış doğrultuları veya ova ve platoların geniş yer kaplaması onu diğer bölgelerden ayırır. Örneğin; Karadeniz Bölgesi'nde dağlar kıyıya paralel olarak uzanır. Kıyılar fazla girintili çıkıntılı değildir. Dağlar, genel olarak kıyının hemen gerisinde yükseldiğinden kıyı ovaları dardır. Ege Bölgesi'nde ise dağlar kıyıya dik olarak uzanır ve kıyıları girintili çıkıntılıdır. Bölgedeki dağ sıraları arasında geniş çöküntü ovaları yer alır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin en belirgin topoğrafik özelliği ise engebelerin çok az yer kaplamasıdır.
Coğrafi bölgelerin oluşmasında etkili olan diğer bir özellik, iklimdir. İklim; toprak yapısını, bitki örtüsünü, su kaynaklarını etkilediği gibi, nüfusun dağılışı ve ekonomik faaliyetler üzerinde etkilidir. Örneğin; Karadeniz Bölgesi'nin kıyı kesiminde etkili olan, nemli iklimin sayesinde bol yağış ve yıkanmış toprak isteyen ürünlerin yetişmesi, ormanların geniş yer kaplaması ve akarsuların bol su taşıması mümkün olmuştur.
2. Beşeri ve ekonomik özellikler
Coğrafi bölgeleri oluşturan beşeri ve ekonomik özelliklerin başında nüfus, yerleşme ve ekonomik faaliyetlerin türü gelir. Bölgelerin fiziki özelliklerinin beşeri ve ekonomik faaliyetleri üzerinde büyük etkileri vardır. Örneğin; İç Anadolu Bölgesi'nde iklim özellikleri, tahıl tarımına uygundur. Plato ve ovalar geniş yer kapladığı için küçükbaş hayvancılık yaygındır. Nüfus, yağışın daha fazla olduğu alanlarda toplanmıştır.
TÜRKİYE'NİN İDARİ BÖLÜMLERİ
Türkiye, idari ve mahalli şartlar göz önünde bulundurularak çeşitli idari bölümlere ayrılmıştır. Buna göre yurdumuz, merkezi idare kuruluşu bakımından illere, iller ilçelere, ilçeler ise köylere ayrılmıştır. Bunlara Mülki İdare Bölümleri denir. İdari bölümlerin tespitinde coğrafi durumları, ekonomik şartları, kamu hizmetlerinin gerekleri ve ulaşım durumları dikkate alınmaktadır. Ülkemizdeki en büyük idari birime il adı verilir. Bir il; il merkezi, ilçe merkezleri ve ilçelere bağlı bütün köyleri kapsar. İllerde yönetme ve yürütme görevini, devletin atadığı valiler yerine getirir. Cumhuriyetimizin ilk yıllarında 63 olan il sayımız, değişen şartlar ve ihtiyaçlara göre bugün 80'e ulaşmıştır. Gelişmiş bir çok ilçemiz de il olmayı beklemektedir.
İdari bölümlerin sınırlarının tespitinde, o bölümün coğrafi özelliklerinden çok, ülke hizmetlerinin daha iyi yürütülebilmesi göz önünde tutulur. Bu nedenle idari il sınırları ile coğrafi sınırlar çakışmaz. Bazı illerimizin toprakları bütünüyle bir coğrafi bölgenin sınırları içinde yer alırken, bazı illerimizin toprakları iki veya daha fazla coğrafi bölgede yer alabilir. Örneğin; Antalya ili, bütünüyle Akdeniz Bölgesi içinde kalırken, Erzurum ili iki, Bilecik ili ise dört bölge içinde yer alır.
Her ilin bir il merkezi vardır. İl merkezi genellikle il sınırları içindeki en büyük kenttir. Örneğin; Samsun ilinin merkezi Samsun kenti, Denizli ilinin merkezi Denizli kentidir. Ancak bazı illerimizin adı ile il merkezi olan kentin adı farklıdır. Örneğin; Hatay ilinin merkezi Antakya, Kocaeli ilinin merkezi İzmit, Sakarya ilinin merkezi Adapazarı, İçel ilinin merkezi ise Mersin'dır.
İllerimizin yüz ölçümleri birbirinden farklıdır. Yüz ölçümü en büyük ilimiz Konya, en küçük ilimiz Yalova'dır.
İllerimizin nüfusları ve nüfus yoğunlukları birbirinden farklıdır. Ülkemizin en kalabalık ve yoğun nüfuslu ili, İstanbul'dur. Tunceli en az nüfusa ve nüfus yoğunluğuna sahip ilimizdir.
Ülkemizde, ilden daha küçük idari birimlere ilçe adı verilir. Her il, büyüklüğüne göre çeşitli sayıda ilçelerden oluşur. Örneğin; Bitlis ilinin 6, Hakkari ilinin 3 ilçesi vardır. İlçeleri, devletin tayin ettiği kaymakamlar yönetir.
Ülkemizdeki en küçük idari birime ise köy adı verilir. Muhtar tarafından yönetilen köy, yönetim açısından ilçe merkezine bağlıdır.
Son nüfus sayımına göre Türkiye'de 8 il, 850 ilçe ve 35.000'den fazla köy bulunmaktadır.
Ülkemizde halkın ihtiyaç duyduğu çeşitli hizmetlerin tümünün merkez tarafından sağlanması mümkün olamamaktadır. Bu nedenle, idari yönetimin dışında yerel yönetime ihtiyaç duyulmuştur. Yurdumuzdaki yerel yönetimler; köy, il özel idaresi ve belediye'lerdir. Vali ve kaymakamın denetimi altındaki bu kuruluşlar, yasa ve yönetmelikler çerçevesinde, ait oldukları yerlerin gerekli hizmetlerini yürütürler.
Yerel hizmetlerin daha iyi yürütülebilmesi için bazı büyük kentlerimiz, ana kent (büyük şehir) yapısına kavuşturulmuştur. Örneğin; İstanbul, Ankara, İzmir, Adana, Bursa Gazi Antep, Konya, Kayseri, Mersin gibi. Ana kent yapısındaki şehirlerimizde, şehrin adını taşıyan bir ana kent bele-diyesi ile ilçelerin adlarını taşıyan ilçe belediyeleri bulunmaktadır. Son yıllarda bir yönetim birimi olan bucakların ortadan kalkması ile bazı büyük köylerimizde veya birkaç köyün birleştirilmesi ile belde adı verilen birimler oluşturulmuştur. Beldelerimizde hizmetlerin daha iyi yürütülebilmesi için belediyeler kurulmuştur
