ANAFİLAKSİ: TANIMLAMA ve BULGULAR
Anafilaksi (anafilaktik şok) allerjik reaksiyonların en şiddetlisidir. Dakikalar içinde ortaya çıkar ve çok hızlı seyreder.Vücuttaki tüm doku ve organları etkiler. Ağır anafilaksi vakaları bazen ölümle sonuçlanabilir.Anafilaksiyi daha iyi anlayabilmek için bir örnekle açıklayalım: tüm allerjik hastalık bulgularını bir araya getirin... Astımda görülen nefes darlığı, solunum sıkıntısı,boğulma hissi;allerjik rinitte görülen burun ve göz kaşıntısı,burun akıntısı, hapşırma nöbetleri;ürtikerde görülen vücutta kaşıntılı kabarıklıklar; anjioödemde görülen şişlikler; gıda allerjilerinde görülen karın ağrısı, bulantı,kusma; ve tüm bunlara ek olarak tansiyon düşüklüğü ve kalpte çarpıntı...Anafilaktik reaksiyonun şiddetine bağlı olarak bu bulguların tamamı ya da birkaçı birlikte görülebilmektedir.
BAŞLANGIÇ BULGULARI
İç sıkıntısı ve ölüm korkusu
Ciltte kaşıntı ve kızarıklık
Baş dönmesi ve bayılma hissi
CİLT BULGULARI
Ciltte karıncalanma,
Ürperme
Sıcak basması
Tüm vücutta kızarıklık
Ürtiker ve Anjioödem
MİDE-BARSAK SİSTEMİ BULGULARI
Bulantı-Kusma
Karın ağrısı,
Karın krampları
İshal
SOLUNUM YOLLARI BULGULARI
Burun akıntısı, Hapşırma
Ses kısıklığı, Boğazda dolgunluk ve boğulma hissi
Göğüste sıkışma hissi
Solunum yetmezliği
Vizing (hışıltı)
KALP VE DAMAR SİSTEMİ BULGULARI
Tansiyon düşüklüğü
Taşikardi (çarpıntı)
Kalp ritim bozuklukları
NÖROLOJİK BULGULAR
Baş dönmesi-Bayılma
Oryantasyon bozukluğu
Nöbet - Şuur kaybı - bayılma
İdrar veya gaita kaçırma
Anafilaksi çok hızlı seyredebilen bir klinik tablodur.
Ani olarak başlar ve dakikalar içinde şiddetlenir.
Bunu bir dinamit fitilinin yanmasına benzetebiliriz. Kısa sürede müdahale ve tedavi edilmesi gereken bir durumdur. Yani dinamite ulaşmadan fitilin söndürülmesi gerekir.
Eğer vaktinde tedavi uygulanmaz ise şok tablosu ortaya çıkar ve hastanın hayatını tehdit eder bir durum ortaya çıkar.
ANAFİLAKSİ: NEDENLER
Anafilaksi nasıl ortaya çıkar
Anafilaksinin oluşma mekanizması, allerjik hastalık mekanizmaları ile hemen hemen aynıdır. Yani allerjik reaksiyonlardan sorumlu birtakım hücrelerin (mast hücresi ve bazofil akyuvarlar), allerjik hastalık bulgularını oluşturan salgılarını (mediatör) bir şekilde salgılamaya başlaması ile ortaya çıkar.
Anafilaksi nedenleri
Bağışıklık sistemi normal şartlarda organizmayı hastalıklardan ve tümörlerden korumakla görevlidir. Yani kendinden olmayan herşeyi tanımak ve vücuda zarar vermesini önlemek üzere programlanmıştır. Ama bazen bağışıklık sistemi aşırı reaksiyon verir ve allerji ve anafilaksi gibi hastalıklara neden olur.
Anafilaksiye neden olduğu bilinen maddeler şunlardır:
Gıdalar
İlaçlar
Radyokontrast maddeler (ilaçlı film)
Arı venomları (zehiri)
Allerji aşıları
Aşılar ve anti-serumlar
Lateks (lastik) ürünleri
Kan ve kan ürünleri
Yalnız burada önemle vurgulanması gereken bir durum vardır:
Gıdalar anafilaksiye neden olur derken, her insanda ve her gıda ile olabileceği kasdedilmemektedir. İnsanların gıdalara karşı allerjisi olabilir. Bu toplumda %1-2 oranında gözlenen bir durumdur. Ama bazı kişilerde bu allerji çok şiddetlidir ve allerjisi olan gıdayı aldığında allerji bulguları çok şiddetli bir şekilde ortaya çıkar. İşte bu anafilaksidir.
Bir diğer örnek; herkes hayatında bir veya daha fazla kez arı tarafından sokulmuştur. Ama bu kişlerin çok az bir kısmında arı sokması anafilaksiye neden olmaktadır.
Bir örnek daha; ilaçlı film çekimlerinde kullanılan radyokontrast maddeler çoğu insan tarafından sorunsuzca tolere edilir ve allerji oluşmaz. Ama bazı insanlar radyokontrast maddelere aşırı reaksiyon verirler ve anafilaksi ortaya çıkar.
ANAFİLAKSİ: TEDAVİ ve KORUNMA
Anafilaksi nasıl tedavi edilir?
Esas olan anafilaksinin ortaya çıkmasını önlemektir. Ama bu çoğu kez mümkün olamaz.
Anafilaksi bulguları ortaya çıktıktan sonra ise süratle tedavi edilmesi gerekir. Bu tedavinin bir sağlık kurumunda ve doktor tarafından yapılması gerekir.
Ancak anafilaksinin ne zaman ve hangi ortamda ortaya çıkacağını önceden tahmin etmek mümkün değildir. Kuşkusuz kişilerin sürekli bir doktor ile birlikte gezmesi de mümkün değildir.
Peki ne yapmak gerekir? Durum çok mu umutsuz? Hayır!
Anafilaksiden korunma ve acil durumlarda kendi kendine tedavi
Korunma denince akıla gelmesi gereken şey, kişilerin daha önce şiddetli allerjilere neden olmuş maddelerden uzak kalmasıdır. Açıklayalım: Kişide
Arı allerjisi varsa, arı sokmasını önleyecek tedbirlerin alınması...
İlaç allerjisi varsa allerji yapan ve kimyasal yapısı benzer ilaçların kullanılmaması...
Gıda allerjisi varsa sorumlu gıdanın ve sorumlu gıdayı içermesi muhtemel gıdaların tüketilmemesi.
...
Allerjenden uzak kalma her zaman mümkün olmayabilir ve anafilaksi bulguları aniden ortaya çıkabilir. İşte bu durumlarda kullanılmak üzere bir takım acil tedavi kitleri hazırlanmıştır. Yurdumuzda bu tür kitler ticari olarak satılmamaktadır ama gerektiğinde allerji uzmanları tarafından hastalara bu tür kitler hazırlanabilmektedir.
Ayrıca acil tedavide en önemli ilaç olan adrenalin (epinefrin) otoenjektör adı verilen otomatik ilaç salıveren iğneli sistemler halinde satılmaktadır. Acil durumda hasta bu iğneyi kendi kendine uygulayabilmekte ve sağlık kurumuna yetişecek değerli zamanı kazanabilmektedir.
Ayrıca diğer kronik hastalıklarda olduğu gibi, acil durumlarda doktor müdahelesini kolaylaştıracak tanıtım kartları taşınmalıdır. Bu kartlarda kişinin adı soyadı, allerjisi olan maddeler, acil durumda uygulanması gereken ilaç, ulaşılması gereken telefon numaraları vb bilgiler yazmalıdır. Yurt dışında bu amaçla geliştirilmiş kolye ve bilezik şeklinde acil durum tanıtım malzemleri vardır (medic-alert).
SONUÇ OLARAK
Hastalıklar insan yaşamının bir parçasıdır ve onlarla yaşamayı bilmek gerekir. Anafilaksi de bu durumlardan birisidir. Şiddeti ne olursa olsun anafilaktik bir reaksiyonla karşılaşmış olan kişinin mutlaka bir allerji uzmanı tarafından değerlendirilmesi gerekir.
Allerjist anafilaksinin nedenini ortaya koyacak gerekli test ve tetkikleri yaptıktan sonra, kişinin daha sonraki yaşamında benzer bir olayla karşılaşmaması için gerekli önlemleri anlatacak, eğer tekrarlarsa kişiye kendi kendine acil tedaviyi uygulamayı öğretecek, şüpheli durumlarda danışmanlık görevini yerine getirecektir.
Anafilaksi (anafilaktik şok) allerjik reaksiyonların en şiddetlisidir. Dakikalar içinde ortaya çıkar ve çok hızlı seyreder.Vücuttaki tüm doku ve organları etkiler. Ağır anafilaksi vakaları bazen ölümle sonuçlanabilir.Anafilaksiyi daha iyi anlayabilmek için bir örnekle açıklayalım: tüm allerjik hastalık bulgularını bir araya getirin... Astımda görülen nefes darlığı, solunum sıkıntısı,boğulma hissi;allerjik rinitte görülen burun ve göz kaşıntısı,burun akıntısı, hapşırma nöbetleri;ürtikerde görülen vücutta kaşıntılı kabarıklıklar; anjioödemde görülen şişlikler; gıda allerjilerinde görülen karın ağrısı, bulantı,kusma; ve tüm bunlara ek olarak tansiyon düşüklüğü ve kalpte çarpıntı...Anafilaktik reaksiyonun şiddetine bağlı olarak bu bulguların tamamı ya da birkaçı birlikte görülebilmektedir.
BAŞLANGIÇ BULGULARI
İç sıkıntısı ve ölüm korkusu
Ciltte kaşıntı ve kızarıklık
Baş dönmesi ve bayılma hissi
CİLT BULGULARI
Ciltte karıncalanma,
Ürperme
Sıcak basması
Tüm vücutta kızarıklık
Ürtiker ve Anjioödem
MİDE-BARSAK SİSTEMİ BULGULARI
Bulantı-Kusma
Karın ağrısı,
Karın krampları
İshal
SOLUNUM YOLLARI BULGULARI
Burun akıntısı, Hapşırma
Ses kısıklığı, Boğazda dolgunluk ve boğulma hissi
Göğüste sıkışma hissi
Solunum yetmezliği
Vizing (hışıltı)
KALP VE DAMAR SİSTEMİ BULGULARI
Tansiyon düşüklüğü
Taşikardi (çarpıntı)
Kalp ritim bozuklukları
NÖROLOJİK BULGULAR
Baş dönmesi-Bayılma
Oryantasyon bozukluğu
Nöbet - Şuur kaybı - bayılma
İdrar veya gaita kaçırma
Anafilaksi çok hızlı seyredebilen bir klinik tablodur.
Ani olarak başlar ve dakikalar içinde şiddetlenir.
Bunu bir dinamit fitilinin yanmasına benzetebiliriz. Kısa sürede müdahale ve tedavi edilmesi gereken bir durumdur. Yani dinamite ulaşmadan fitilin söndürülmesi gerekir.
Eğer vaktinde tedavi uygulanmaz ise şok tablosu ortaya çıkar ve hastanın hayatını tehdit eder bir durum ortaya çıkar.
ANAFİLAKSİ: NEDENLER
Anafilaksi nasıl ortaya çıkar
Anafilaksinin oluşma mekanizması, allerjik hastalık mekanizmaları ile hemen hemen aynıdır. Yani allerjik reaksiyonlardan sorumlu birtakım hücrelerin (mast hücresi ve bazofil akyuvarlar), allerjik hastalık bulgularını oluşturan salgılarını (mediatör) bir şekilde salgılamaya başlaması ile ortaya çıkar.
Anafilaksi nedenleri
Bağışıklık sistemi normal şartlarda organizmayı hastalıklardan ve tümörlerden korumakla görevlidir. Yani kendinden olmayan herşeyi tanımak ve vücuda zarar vermesini önlemek üzere programlanmıştır. Ama bazen bağışıklık sistemi aşırı reaksiyon verir ve allerji ve anafilaksi gibi hastalıklara neden olur.
Anafilaksiye neden olduğu bilinen maddeler şunlardır:
Gıdalar
İlaçlar
Radyokontrast maddeler (ilaçlı film)
Arı venomları (zehiri)
Allerji aşıları
Aşılar ve anti-serumlar
Lateks (lastik) ürünleri
Kan ve kan ürünleri
Yalnız burada önemle vurgulanması gereken bir durum vardır:
Gıdalar anafilaksiye neden olur derken, her insanda ve her gıda ile olabileceği kasdedilmemektedir. İnsanların gıdalara karşı allerjisi olabilir. Bu toplumda %1-2 oranında gözlenen bir durumdur. Ama bazı kişilerde bu allerji çok şiddetlidir ve allerjisi olan gıdayı aldığında allerji bulguları çok şiddetli bir şekilde ortaya çıkar. İşte bu anafilaksidir.
Bir diğer örnek; herkes hayatında bir veya daha fazla kez arı tarafından sokulmuştur. Ama bu kişlerin çok az bir kısmında arı sokması anafilaksiye neden olmaktadır.
Bir örnek daha; ilaçlı film çekimlerinde kullanılan radyokontrast maddeler çoğu insan tarafından sorunsuzca tolere edilir ve allerji oluşmaz. Ama bazı insanlar radyokontrast maddelere aşırı reaksiyon verirler ve anafilaksi ortaya çıkar.
ANAFİLAKSİ: TEDAVİ ve KORUNMA
Anafilaksi nasıl tedavi edilir?
Esas olan anafilaksinin ortaya çıkmasını önlemektir. Ama bu çoğu kez mümkün olamaz.
Anafilaksi bulguları ortaya çıktıktan sonra ise süratle tedavi edilmesi gerekir. Bu tedavinin bir sağlık kurumunda ve doktor tarafından yapılması gerekir.
Ancak anafilaksinin ne zaman ve hangi ortamda ortaya çıkacağını önceden tahmin etmek mümkün değildir. Kuşkusuz kişilerin sürekli bir doktor ile birlikte gezmesi de mümkün değildir.
Peki ne yapmak gerekir? Durum çok mu umutsuz? Hayır!
Anafilaksiden korunma ve acil durumlarda kendi kendine tedavi
Korunma denince akıla gelmesi gereken şey, kişilerin daha önce şiddetli allerjilere neden olmuş maddelerden uzak kalmasıdır. Açıklayalım: Kişide
Arı allerjisi varsa, arı sokmasını önleyecek tedbirlerin alınması...
İlaç allerjisi varsa allerji yapan ve kimyasal yapısı benzer ilaçların kullanılmaması...
Gıda allerjisi varsa sorumlu gıdanın ve sorumlu gıdayı içermesi muhtemel gıdaların tüketilmemesi.
...
Allerjenden uzak kalma her zaman mümkün olmayabilir ve anafilaksi bulguları aniden ortaya çıkabilir. İşte bu durumlarda kullanılmak üzere bir takım acil tedavi kitleri hazırlanmıştır. Yurdumuzda bu tür kitler ticari olarak satılmamaktadır ama gerektiğinde allerji uzmanları tarafından hastalara bu tür kitler hazırlanabilmektedir.
Ayrıca acil tedavide en önemli ilaç olan adrenalin (epinefrin) otoenjektör adı verilen otomatik ilaç salıveren iğneli sistemler halinde satılmaktadır. Acil durumda hasta bu iğneyi kendi kendine uygulayabilmekte ve sağlık kurumuna yetişecek değerli zamanı kazanabilmektedir.
Ayrıca diğer kronik hastalıklarda olduğu gibi, acil durumlarda doktor müdahelesini kolaylaştıracak tanıtım kartları taşınmalıdır. Bu kartlarda kişinin adı soyadı, allerjisi olan maddeler, acil durumda uygulanması gereken ilaç, ulaşılması gereken telefon numaraları vb bilgiler yazmalıdır. Yurt dışında bu amaçla geliştirilmiş kolye ve bilezik şeklinde acil durum tanıtım malzemleri vardır (medic-alert).
SONUÇ OLARAK
Hastalıklar insan yaşamının bir parçasıdır ve onlarla yaşamayı bilmek gerekir. Anafilaksi de bu durumlardan birisidir. Şiddeti ne olursa olsun anafilaktik bir reaksiyonla karşılaşmış olan kişinin mutlaka bir allerji uzmanı tarafından değerlendirilmesi gerekir.
Allerjist anafilaksinin nedenini ortaya koyacak gerekli test ve tetkikleri yaptıktan sonra, kişinin daha sonraki yaşamında benzer bir olayla karşılaşmaması için gerekli önlemleri anlatacak, eğer tekrarlarsa kişiye kendi kendine acil tedaviyi uygulamayı öğretecek, şüpheli durumlarda danışmanlık görevini yerine getirecektir.
Son düzenleme moderatör tarafından:
