SüKuN
Harbi Aktif Üye
AKARSU Yagmur olarak yeryüzüne düsen su üç yoldan dagilir. Bir bölümü günesin e rüzgarin etkisi ile buharlasarak, atmosfere geri döner. Bir bölümü birleserek dereleri ya da çaylari olusturur. Geri kalani da topragin altina sizar. Sizan sularin büyük bir bölümü sonradan kaynaklar halinde yeniden topragin üstüne çikarak akarsulara karisir. Hiç yagmur yagmayan mevsimlerde bile akarsularin akmasini saglayan iste bu kaynak sularidir. Eriyen kar ve buzullar da akarsularin beslenmesinde önemli rol oynar. Böylece olusa dereler birleserek irmak denen büyük akarsulari olusturur. Bir akarsuya çigiri (yolu) boyunca katilan bu dere ve çaylara da o akarsuyun kollari denir. Bir akarsu ve kollarinin beslendigi, daha dogrusu sularini topladigi alan o akarsuyun akaçlama havzasi ya da kisaca havzasidir. Ayni uzunluktaki iki irmaktan birinin havzasi çok genis, öbürününki daha dar olabilir. Eskiçaglardan bu yana insanlara içme suyu saglayan ve balik gibi degerli bir besin sunan akarsular, sonradan tekne yapiminin ögrenilmesiyle ucuz ve kolay bir ulasim yolu olmustur. Nil ve Ren irmaklari yüzyillardir ticaretin ana damarlaridir. Özellikle daglik yörelerdeki akarsu vadileri karayollari ve demiryollari için en elverisli geçitlerdir. Ayrica akarsular, geçtikleri yerlerde kayalari o¤¤¤¤¤ degerli maden damarlarinin ve yataklarinin ortaya çikmasina yardimci olur. Akarsularin tasidigi alüvyonlarla zenginlesen taskin ovalari verimli tarim alanlaridir. Üstelik hem ekinleri sulamak, hem de elektrik enerjisi üretmek için çogu kez barajlar yardimiyla akarsulardan yararlanilir. 2. BARAJ Akisini denetim altina almak amaciyla bir akarsuyun önüne yapilan sete baraj denir. Barajlarin sulama, taskinlari önleme, kentlere su saglama, elektrik üretme gibi çok çesitli yararlari vardir. Yeri dogru seçilmis bir baraj, irmagin geçtigi bütün bölgeyi gelistirebilir. Barajin ardinda yeterli su toplaninca genis alanlar sulanarak verimli hale getirilebilir. Irmagin suyunun çok fazla oldugu dönemlerde, baraj gölünde su tutularak, irmagin asagi kesimlerinde düzenli bir akis saglanir, taskinlar önlenir ve zamanla batakliklar kurutulur. Daha binlerce yil önce Misir’ da Nil irmagi ve Babil’ de Dicle irmagi boyunca sulama amaçli barajlar yapilmisti. Elektrik enerjisi üretiminde de barajlardan yararlanilir. Asagi akabilecegi yüksek bir yerde toplanmis olan su bir enerji kaynagidir. Yüksekten asagi akan su, bir su çarkini ya da onun günümüzdeki gelismis türü olan bir su türbinini döndürmek için kullanilir. Su türbinine bagli olan bir üreteç (jeneratör) araciligiyla elektrik elde edilir. Barajlarin bir baska yarari, irmagin barajin gerisinde kalan kesimlerinin derinlesmesi ve dolayisiyla irmagin yukari çigirinda akisin yavaslamasidir. Artan derinlik ve daha yavas akis, irmagin daha önce ulasima elverisli olmayan kimi yerlerinde ulasim olanagi saglar. Ayrica, baraj gölleri balik yetistirmek için de kullanilabilir. 3. TÜRKIYE’ DEKI AKARSULAR Türkiye’ nin cografi konumu, çok degisik bölgelerdeki denizlere ve kapali havzalara dagilan çok karmasik bir akarsu agi yaratir.
