M
Misafir
Maddenin doğada bulunuş halleri nelerdir, Maddenin doğada bulunuşözellikleri hangileridir
SUYUN DOĞADA BULUNUŞ ŞEKİLLERİ
Su doğada;
- Katı (buz),
- Sıvı (su) ve
- Gaz (su buharı) şeklinde bulunur.
Su ısı etkisiyle;
- nem, - sulu sepken,
- bulut, - dolu,
- sis, - çiy,
- yağmur, - kırağı,
- kar gibi hava olaylarını oluşturur.
- NEM: Yeryüzündeki su kaynaklarından buharlaşarak atmosfere karışan suya nem denir.
- BULUT: Nemli havanın yükselmesiyle oluşan, su buharı, su zerrecikleri, buz kristalleri ya da bunların karışımına bulut denir.
- SİS: Bol su buharı taşıyan havanın, yeryüzüne yakın yerlerde yoğuşmasından meydana gelen bulutlara sis denir.
- YAĞMUR: Su buharı yüklü bulutlar, soğuk hava tabakalarına rastlayınca, su buharı yoğuşur, damlalar halinde yeryüzüne düşer. Buna yağmur denir.
- KAR: Bulutlar,0 derecenin altında bir hava katmanına girince, küçük su damlaları birden bire donarak altı köşeli kar tanecikleri şeklinde yeryüzüne düşerler.
- SULU SEPKEN: Yağmurla karışık kara, sulu sepken denir.
- DOLU: Yağmur damlaları yere düşerken, kuvvetli rüzgarlar, bunları yukarılardaki daha soğuk hava katmanlarına iter. Damlalar donar. Buna dolu denir.
- ÇİY: Yer yüzü gündüz ısınır, gece soğur. Nemli havadaki su buharı, bitkiler ve taşlar üzerinde yoğuşarak su damlacıkları oluşturur. Buna çiy denir.
- KIRAĞI: Çok soğuk gecelerde, havadaki su buharı, sıvı hale gelmeden donarak bitkiler, taş ve toprak üzerinde ince bir kar tabakası oluşturur. Buna kırağı denir.
SU DÖNGÜSÜ
- Yeryüzündeki sular, Güneş’in ısı enerjisi etkisiyle buharlaşır.
- Ayrıca bitki ve diğer canlılardan terleme yoluyla buharlaşan su, atmosfere karışır.
- Atmosferde yaşanan hava hareketleriyle değişik bölgelere taşınır.
- Su buharı, atmosferde soğuk hava tabakalarında yoğuşarak;
- Yağmur,
- Kar,
- Dolu şeklinde yeryüzüne iner.
su geçirmez toprak katmanı
bulut
SU DÖNGÜSÜ
- Yeryüzündeki suların buharlaştıktan sonra yağış şeklinde tekrar yeryüzüne dönmesine su döngüsü denir.
- Suyun doğadaki bu dolanımı aynı zamanda iklimleri de etkiler.
- Bir bölgede uzun süre içerisinde yinelenen hava olaylarına iklim denir.
ENERJİ KAYNAĞI GÜNEŞ
Güneş enerjisi;
- Yeryüzündeki karaları, suları, havayı ve tüm canlıları ısıtır.
- Su döngüsü ve diğer hava olaylarının oluşmasını sağlar.
- Enerjisinden yararlandığımız deniz dalgaları ve rüzgarı oluşturur.
- Yeryüzündeki canlıların yaşamlarının devamını sağlar.
Buna göre;
- Yakıtlardan elde ettiğimiz enerjinin kaynağı güneştir.
- Güneş Dünya’daki enerjinin hemen hepsinin ana kaynağıdır.
- Güneş enerjisini farklı enerji türlerine dönüştürebilecek teknolojiler vardır.
- Güneş pilleri,
- Güneş kollektörleri
ISI VE SICAKLIK
- Tüm maddeler atom ve molekül adı verilen taneciklerden oluşur.
Maddeyi oluşturan tanecikler;
- Katılarda çok sıkı,
- Sıvılarda seyrek,
- Gazlarda daha seyrektir.
ISI
- Sıcak ya da soğuk her maddenin bir ısı enerjisi vardır.
- Bir maddenin sahip olduğu ısı miktarı;
- Cinsine, kütlesine ve sıcaklığına bağlıdır.
SICAKLIK
- Sıcaklık maddenin aldığı ısı enerjisinin bir ölçüsüdür. Isı alan maddelerin sıcaklığı artar.
ISI VE SICAKLIK FARKLIDIR
- Isı bir enerji, sıcaklık ise algılamadır.
- Isı maddelerde hal değişimine neden olur.
- Sıcaklık termometre ile ölçülür.
- Isı enerjisi birimi olarak;
- joule (jul) ve
- Calorie (kalori) kullanılır.
YAKITLAR
- Yakıldığı zaman ısı enerjisi veren maddelere yakıt denir.
- Günümüzde kullanılan yakıtlar üç ana bölümde incelenir:
1-Katı yakıtlar
2-Sıvı yakıtlar
3-Gaz yakıtlar
- Yakıtlarda depolanmış enerjinin kökeni güneş enerjisidir.
- Yeşil bitkiler besinlerini yaparken güneş enerjisini kullanır.
- Milyonlarca yıl önce yaşamış ağaçlar ve dev bitkiler yer kabuğu hareketleri ile yerin derinliklerine iner. Değişime uğrayarak bugün yakıt olarak kullandığımız kömürler oluşur.
- Milyonlarca yıl önce denizlerde yaşamış bitkiler ve hayvan kalıntılarının deniz tabanlarına çöküp değişimi ile petrol ve doğal gaz yakıtları oluşmuştur.
YAKITLARDAN NASIL YARARLANIRIZ?
- Tüm yakıtlarda yanan madde karbondur.
- Yakıtlar yanarken havadan oksijen alır.
- Yanma sonucunda karbondioksit oluşur.
- Fosil yakıtların (petrol, kömür, vb.) yanması sonucu zehirli gazlar oluşur.
Yakıtları;
- Uygun teknikle yakmalıyız.
- Çevre kirliliği konusunda önlem almalıyız.
- Tutumlu kullanmalıyız.
NOT:Gaz yakıtlar çevreyi daha az kirletir.
ISI ENERJİSİ HAREKETE DÖNÜŞEBİLİR
- Yakıtların yanması ile elde edilen ısının harekete dönüştürülmesinden;
- Isı motorları (otomobil, kamyon, vb.),
- Buhar makineleri (buharlı tren),
- Buhar türbinleri (termik elektrik santralleri) yapılmıştır.
ISI BİRİMLERİ
- Jul (j) ve kalori (cal) dir.
- 1 kalori 1 gram suyun sıcaklığını 1 derece arttıran ısı miktarıdır.
- 1 cal = 4 J’dür. (1000 cal = 1 kilokalori)
- 1000 jul = 1 kilojul dür.
- Vücudumuz, gereksinimi olan enerjiyi çeşitli besinlerden sağlar. Besin çeşitlerinin de verdikleri enerjiler farklıdır.
Örneğin:
- 100 g ekmekte : 250 cal
- 100 g patateste : 90 cal
- 100 g kuru fasulyede : 330 cal bulunur.
Örnek: 11 yaşında bir çocuğun günlük enerji ihtiyacı 2100 cal’dir. Buna göre enerji ihtiyacı kaç juldür.
1 cal = 4 jul olduğundan
Enerji = 2100 x 4 = 8400 jul olur.
Örnek: 100 g ekmeğin verdiği enerji 250 cal’dir. Bir öğünde 200 g ekmek yiyen biri kaç cal enerji kazanır?
100 g ekmek 250 cal verdiğine göre;
Enerji = 2 x 250 = 500 cal olur.
Örnek: 4000 jul enerji kaç kJ’dür?
1000 J = 1 kJ olduğundan
4000 J = 4000:1000 = 4 kJ bulunur.
ISI ALAN MADDENİN SICAKLIĞI ARTAR
- Isı enerjisi alan maddenin sıcaklığı yükselir (ısınır).
- Isı enerjisi kaybeden maddenin sıcaklığı düşer (soğur).
- Örneğin; buzdolabından çıkardığımız yemeğimizi ısıtırsak, sıcaklık yükselir. Oda sıcaklığındaki yemeği buzdolabına koyarsak bu sefer de ısı kaybederek soğur.
- Aynı cins ve aynı miktardaki maddelere eşit ısı verildiğinde sıcaklık artışı aynı olur.
ISI MADDELERİ ETKİLER
- Isı alan maddelerin sıcaklığı değişir.
- Isı maddelerde hal değişikliğine neden olur. Isı alan katı madde sıvı, sıvı madde de gaz haline geçer.
- Isıtılan maddelerin boyutları değişir, hacmi artar yani genleşir.
- Isı atmosferde bazı olaylara neden olur. Rüzgar ve yağışların meydana gelmesi ısıyla ilgilidir.
- Sonuç olarak ısı; sıcaklık değişimi, boyut değişimi ve hava değişimine neden olur.
GENLEŞME
Isıtılan maddelerin;
- Boyu uzar,
- Yüzeyi büyür,
- Hacmi artar.
Buna genleşme denir.
- Genleşmenin tersi büzüşmedir. Soğuyan maddeler büzüşür.
- Isı verilen bütün katı cisimler genleşir.
- Her katı cismin genleşme miktarı farklıdır.
- Genleşme katılarda ayırt edici bir özelliktir.
SIVI MADDELERDE GENLEŞME
- Isı enerjisi verilen bütün maddeler genleşir.
- Her sıvının genleşme miktarı farklıdır.
(Alkolün genleşme miktarı suyunkinden daha büyüktür.)
- Genleşme sıvılarda ayırt edici bir özelliktir.
- Su donarken de hacmi büyür.
GAZLARIN GENLEŞMESİ
- Aynı derecede ısıtılan, hacimleri eşit gazlar, aynı ölçüde genleşirler.
- Genleşme, gazlar için ayırt edici bir özellik değildir.
- Isı etkisiyle genleşme;
- En fazla gazlarda,
- Sonra sıvılarda,
- En az katılarda olur.
TERMOMETRE
- Maddenin sıcaklığını ölçmeye yarayan araçlara termometre denir.
- Termometreler katı, sıvı ve gazların genleşme özelliğinden yararlanarak yapılmıştır.
- Üç çeşit termometre vardır:
1-Sıvılı termometre,
2-Metal termometre,
3-Gazlı termometre.
HAL DEĞİŞİMİ:
1-Sıvı maddenin gaz haline geçmesi (buharlaşma)
2-Gaz maddenin sıvı hale geçmesi (yoğuşma)
3-Katı maddenin sıvı hale geçmesi (erime)
4-Sıvı maddenin katı hale geçmesi (donma)
5-Katı maddenin doğrudan gaz hale geçmesi ya da gaz maddenin doğrudan katı hale geçmesi (süblimleşme) olmak üzere beş şekilde gerçekleşir.
BUHARLAŞMA:
- Sıvı bir maddenin ısı enerjisi alarak gaz haline geçmesine buharlaşma denir.
- Buharlaşma her sıcaklık derecesinde olur.
- Dışarıya asılan ıslak çamaşırlar üzerindeki su damlacıkları ortamdan ısı alarak buharlaşınca çamaşırlar kurumuş olur.
Buharlaşma hızı;
- Sıcaklık artışıyla,
- Rüzgarla,
- Havadaki nemin azalması ve
- Sıvı yüzeyinin genişlemesiyle artar.
YOĞUŞMA:
- Gaz halindeki bir maddenin ısı enerjisi vererek sıvı hale dönüşmesine yoğuşma denir.
- Çaydanlığın emziğinden çıkan su buharına soğuk bir kaşık tutarsak, su buharı soğuk kaşık yüzeyine çarparak soğur.
- Buhar, su haline dönüşerek kaşıktan damlalar halinde düşer. Bu olay yoğuşmadır.
- Piştikten sonra ağzı kapatılarak bekletilen yemek tenceresinin kapağında oluşan su damlacıkları da yoğuşmadır.
KAYNAMA:
- Sıvı içinde oluşan hızlı buharlaşmaya kaynama denir.
- Kaynama, sıvı taneciklerinin gaz haline geçmesi ve sıvıyı terk etmesidir.
- NOT: Kaynama süresince sıcaklık değişmez.
- Su ısıtılırsa 100 derecede kaynamaya başlar.
- Kaynama sıcaklığı sabittir.
- Sıvıları tanımakta kullanılabilir.
- Alkol 79, civa 359 derecede kaynar.
ERİME:
- Bir katı maddenin ısı enerjisi alarak sıvı hale geçmesine erime denir.
- Erime sıcaklığı: Saf bir katının sıvı hale gelmeye başladığı sıcaklık derecesine denir.
- Buzun erime sıcaklığı 0 derece,
- Mumun erime sıcaklığı 56 derece,
- Demirin erime sıcaklığı 1540 derece dir.
- Erime sıcaklığı; sabittir.
- Büyüklüğü maddenin kütlesine bağlı değildir. Saf katıları tanımakta kullanılır.
DONMA: Sıvı haldeki bir maddenin ısı enerjisi vererek katı hale geçmesine dona denir.
- Örnek: Bir kap içindeki suyu buzdolabının buzluğuna koyarak bekletirsek, bir süre sonra katı hale geçer.
- Donma sıcaklığı: Saf bir sıvının donmaya başladığı sıcaklık derecesine denir.
- Suyun donma sıcaklığı 0 derece,
- Mumun donma sıcaklığı 56 derece,
- Demirin donma sıcaklığı 1540 derecedir.
- Donma sıcaklığı her maddenin sabittir.
- Saf maddelerin erime donma sıcaklıkları eşittir.
SÜBLİMLEŞME
- Katı haldeki bir maddenin ısı enerjisi alarak sıvılaşmadan doğrudan gaz haline geçmesine, ya da gaz halindeki bir maddenin ısı enerjisi vererek sıvılaşmadan doğrudan katı hale geçmesine denir.
- Naftalin ve iyot süblimleşir.
Hal değişimi maddenin kütlesini değiştirmez.
YOĞUNLUK (ÖZKÜTLE)
- Bir maddenin birim hacminin kütlesine yoğunluk ya da özkütle denir.
- Ayırt edici bir özelliktir.
Yoğunluk birimleri;
- Kg/m küp
- g/mL
- g/L
- g/cm küp tür.
- Bir maddenin atıldığı sıvıda batması veya yüzmesi yoğunluğa bağlıdır.
SUYUN KATI VE SIVI HALLERNİN YOĞUNLUK FARKININ ÖNEMİ
- Suyun genleşmesi diğer maddelerden farklıdır.
- Su soğurken hacmi küçülür.
- +4 derecede en küçük hacme ve en büyük yoğunluğa sahip olur.(1 g/cm küp)
- 0 derecede buz olunca hacmi büyür, yoğunluğu azalır. Buz sudan hafif olur.
Bu nedenle;
- Su yüzeyinde donan su, buz tabakası oluşturarak yüzer.
- En soğuk günlerde bile deniz ve göllerin diplerindeki sıcaklık +4 dereceden aşağı düşmez.
- Deniz göllerin diplerindeki su donmadığından, buradaki canlılar yaşamlarını sürdürürler.
- Ortam sıcaklığı düştükçe deniz ve göl yüzündeki buz tabakası kalınlaşır ve alt tabakalardaki suyun
SUYUN DOĞADA BULUNUŞ ŞEKİLLERİ
Su doğada;
- Katı (buz),
- Sıvı (su) ve
- Gaz (su buharı) şeklinde bulunur.
Su ısı etkisiyle;
- nem, - sulu sepken,
- bulut, - dolu,
- sis, - çiy,
- yağmur, - kırağı,
- kar gibi hava olaylarını oluşturur.
- NEM: Yeryüzündeki su kaynaklarından buharlaşarak atmosfere karışan suya nem denir.
- BULUT: Nemli havanın yükselmesiyle oluşan, su buharı, su zerrecikleri, buz kristalleri ya da bunların karışımına bulut denir.
- SİS: Bol su buharı taşıyan havanın, yeryüzüne yakın yerlerde yoğuşmasından meydana gelen bulutlara sis denir.
- YAĞMUR: Su buharı yüklü bulutlar, soğuk hava tabakalarına rastlayınca, su buharı yoğuşur, damlalar halinde yeryüzüne düşer. Buna yağmur denir.
- KAR: Bulutlar,0 derecenin altında bir hava katmanına girince, küçük su damlaları birden bire donarak altı köşeli kar tanecikleri şeklinde yeryüzüne düşerler.
- SULU SEPKEN: Yağmurla karışık kara, sulu sepken denir.
- DOLU: Yağmur damlaları yere düşerken, kuvvetli rüzgarlar, bunları yukarılardaki daha soğuk hava katmanlarına iter. Damlalar donar. Buna dolu denir.
- ÇİY: Yer yüzü gündüz ısınır, gece soğur. Nemli havadaki su buharı, bitkiler ve taşlar üzerinde yoğuşarak su damlacıkları oluşturur. Buna çiy denir.
- KIRAĞI: Çok soğuk gecelerde, havadaki su buharı, sıvı hale gelmeden donarak bitkiler, taş ve toprak üzerinde ince bir kar tabakası oluşturur. Buna kırağı denir.
SU DÖNGÜSÜ
- Yeryüzündeki sular, Güneş’in ısı enerjisi etkisiyle buharlaşır.
- Ayrıca bitki ve diğer canlılardan terleme yoluyla buharlaşan su, atmosfere karışır.
- Atmosferde yaşanan hava hareketleriyle değişik bölgelere taşınır.
- Su buharı, atmosferde soğuk hava tabakalarında yoğuşarak;
- Yağmur,
- Kar,
- Dolu şeklinde yeryüzüne iner.
su geçirmez toprak katmanı
bulut
SU DÖNGÜSÜ
- Yeryüzündeki suların buharlaştıktan sonra yağış şeklinde tekrar yeryüzüne dönmesine su döngüsü denir.
- Suyun doğadaki bu dolanımı aynı zamanda iklimleri de etkiler.
- Bir bölgede uzun süre içerisinde yinelenen hava olaylarına iklim denir.
ENERJİ KAYNAĞI GÜNEŞ
Güneş enerjisi;
- Yeryüzündeki karaları, suları, havayı ve tüm canlıları ısıtır.
- Su döngüsü ve diğer hava olaylarının oluşmasını sağlar.
- Enerjisinden yararlandığımız deniz dalgaları ve rüzgarı oluşturur.
- Yeryüzündeki canlıların yaşamlarının devamını sağlar.
Buna göre;
- Yakıtlardan elde ettiğimiz enerjinin kaynağı güneştir.
- Güneş Dünya’daki enerjinin hemen hepsinin ana kaynağıdır.
- Güneş enerjisini farklı enerji türlerine dönüştürebilecek teknolojiler vardır.
- Güneş pilleri,
- Güneş kollektörleri
ISI VE SICAKLIK
- Tüm maddeler atom ve molekül adı verilen taneciklerden oluşur.
Maddeyi oluşturan tanecikler;
- Katılarda çok sıkı,
- Sıvılarda seyrek,
- Gazlarda daha seyrektir.
ISI
- Sıcak ya da soğuk her maddenin bir ısı enerjisi vardır.
- Bir maddenin sahip olduğu ısı miktarı;
- Cinsine, kütlesine ve sıcaklığına bağlıdır.
SICAKLIK
- Sıcaklık maddenin aldığı ısı enerjisinin bir ölçüsüdür. Isı alan maddelerin sıcaklığı artar.
ISI VE SICAKLIK FARKLIDIR
- Isı bir enerji, sıcaklık ise algılamadır.
- Isı maddelerde hal değişimine neden olur.
- Sıcaklık termometre ile ölçülür.
- Isı enerjisi birimi olarak;
- joule (jul) ve
- Calorie (kalori) kullanılır.
YAKITLAR
- Yakıldığı zaman ısı enerjisi veren maddelere yakıt denir.
- Günümüzde kullanılan yakıtlar üç ana bölümde incelenir:
1-Katı yakıtlar
2-Sıvı yakıtlar
3-Gaz yakıtlar
- Yakıtlarda depolanmış enerjinin kökeni güneş enerjisidir.
- Yeşil bitkiler besinlerini yaparken güneş enerjisini kullanır.
- Milyonlarca yıl önce yaşamış ağaçlar ve dev bitkiler yer kabuğu hareketleri ile yerin derinliklerine iner. Değişime uğrayarak bugün yakıt olarak kullandığımız kömürler oluşur.
- Milyonlarca yıl önce denizlerde yaşamış bitkiler ve hayvan kalıntılarının deniz tabanlarına çöküp değişimi ile petrol ve doğal gaz yakıtları oluşmuştur.
YAKITLARDAN NASIL YARARLANIRIZ?
- Tüm yakıtlarda yanan madde karbondur.
- Yakıtlar yanarken havadan oksijen alır.
- Yanma sonucunda karbondioksit oluşur.
- Fosil yakıtların (petrol, kömür, vb.) yanması sonucu zehirli gazlar oluşur.
Yakıtları;
- Uygun teknikle yakmalıyız.
- Çevre kirliliği konusunda önlem almalıyız.
- Tutumlu kullanmalıyız.
NOT:Gaz yakıtlar çevreyi daha az kirletir.
ISI ENERJİSİ HAREKETE DÖNÜŞEBİLİR
- Yakıtların yanması ile elde edilen ısının harekete dönüştürülmesinden;
- Isı motorları (otomobil, kamyon, vb.),
- Buhar makineleri (buharlı tren),
- Buhar türbinleri (termik elektrik santralleri) yapılmıştır.
ISI BİRİMLERİ
- Jul (j) ve kalori (cal) dir.
- 1 kalori 1 gram suyun sıcaklığını 1 derece arttıran ısı miktarıdır.
- 1 cal = 4 J’dür. (1000 cal = 1 kilokalori)
- 1000 jul = 1 kilojul dür.
- Vücudumuz, gereksinimi olan enerjiyi çeşitli besinlerden sağlar. Besin çeşitlerinin de verdikleri enerjiler farklıdır.
Örneğin:
- 100 g ekmekte : 250 cal
- 100 g patateste : 90 cal
- 100 g kuru fasulyede : 330 cal bulunur.
Örnek: 11 yaşında bir çocuğun günlük enerji ihtiyacı 2100 cal’dir. Buna göre enerji ihtiyacı kaç juldür.
1 cal = 4 jul olduğundan
Enerji = 2100 x 4 = 8400 jul olur.
Örnek: 100 g ekmeğin verdiği enerji 250 cal’dir. Bir öğünde 200 g ekmek yiyen biri kaç cal enerji kazanır?
100 g ekmek 250 cal verdiğine göre;
Enerji = 2 x 250 = 500 cal olur.
Örnek: 4000 jul enerji kaç kJ’dür?
1000 J = 1 kJ olduğundan
4000 J = 4000:1000 = 4 kJ bulunur.
ISI ALAN MADDENİN SICAKLIĞI ARTAR
- Isı enerjisi alan maddenin sıcaklığı yükselir (ısınır).
- Isı enerjisi kaybeden maddenin sıcaklığı düşer (soğur).
- Örneğin; buzdolabından çıkardığımız yemeğimizi ısıtırsak, sıcaklık yükselir. Oda sıcaklığındaki yemeği buzdolabına koyarsak bu sefer de ısı kaybederek soğur.
- Aynı cins ve aynı miktardaki maddelere eşit ısı verildiğinde sıcaklık artışı aynı olur.
ISI MADDELERİ ETKİLER
- Isı alan maddelerin sıcaklığı değişir.
- Isı maddelerde hal değişikliğine neden olur. Isı alan katı madde sıvı, sıvı madde de gaz haline geçer.
- Isıtılan maddelerin boyutları değişir, hacmi artar yani genleşir.
- Isı atmosferde bazı olaylara neden olur. Rüzgar ve yağışların meydana gelmesi ısıyla ilgilidir.
- Sonuç olarak ısı; sıcaklık değişimi, boyut değişimi ve hava değişimine neden olur.
GENLEŞME
Isıtılan maddelerin;
- Boyu uzar,
- Yüzeyi büyür,
- Hacmi artar.
Buna genleşme denir.
- Genleşmenin tersi büzüşmedir. Soğuyan maddeler büzüşür.
- Isı verilen bütün katı cisimler genleşir.
- Her katı cismin genleşme miktarı farklıdır.
- Genleşme katılarda ayırt edici bir özelliktir.
SIVI MADDELERDE GENLEŞME
- Isı enerjisi verilen bütün maddeler genleşir.
- Her sıvının genleşme miktarı farklıdır.
(Alkolün genleşme miktarı suyunkinden daha büyüktür.)
- Genleşme sıvılarda ayırt edici bir özelliktir.
- Su donarken de hacmi büyür.
GAZLARIN GENLEŞMESİ
- Aynı derecede ısıtılan, hacimleri eşit gazlar, aynı ölçüde genleşirler.
- Genleşme, gazlar için ayırt edici bir özellik değildir.
- Isı etkisiyle genleşme;
- En fazla gazlarda,
- Sonra sıvılarda,
- En az katılarda olur.
TERMOMETRE
- Maddenin sıcaklığını ölçmeye yarayan araçlara termometre denir.
- Termometreler katı, sıvı ve gazların genleşme özelliğinden yararlanarak yapılmıştır.
- Üç çeşit termometre vardır:
1-Sıvılı termometre,
2-Metal termometre,
3-Gazlı termometre.
HAL DEĞİŞİMİ:
1-Sıvı maddenin gaz haline geçmesi (buharlaşma)
2-Gaz maddenin sıvı hale geçmesi (yoğuşma)
3-Katı maddenin sıvı hale geçmesi (erime)
4-Sıvı maddenin katı hale geçmesi (donma)
5-Katı maddenin doğrudan gaz hale geçmesi ya da gaz maddenin doğrudan katı hale geçmesi (süblimleşme) olmak üzere beş şekilde gerçekleşir.
BUHARLAŞMA:
- Sıvı bir maddenin ısı enerjisi alarak gaz haline geçmesine buharlaşma denir.
- Buharlaşma her sıcaklık derecesinde olur.
- Dışarıya asılan ıslak çamaşırlar üzerindeki su damlacıkları ortamdan ısı alarak buharlaşınca çamaşırlar kurumuş olur.
Buharlaşma hızı;
- Sıcaklık artışıyla,
- Rüzgarla,
- Havadaki nemin azalması ve
- Sıvı yüzeyinin genişlemesiyle artar.
YOĞUŞMA:
- Gaz halindeki bir maddenin ısı enerjisi vererek sıvı hale dönüşmesine yoğuşma denir.
- Çaydanlığın emziğinden çıkan su buharına soğuk bir kaşık tutarsak, su buharı soğuk kaşık yüzeyine çarparak soğur.
- Buhar, su haline dönüşerek kaşıktan damlalar halinde düşer. Bu olay yoğuşmadır.
- Piştikten sonra ağzı kapatılarak bekletilen yemek tenceresinin kapağında oluşan su damlacıkları da yoğuşmadır.
KAYNAMA:
- Sıvı içinde oluşan hızlı buharlaşmaya kaynama denir.
- Kaynama, sıvı taneciklerinin gaz haline geçmesi ve sıvıyı terk etmesidir.
- NOT: Kaynama süresince sıcaklık değişmez.
- Su ısıtılırsa 100 derecede kaynamaya başlar.
- Kaynama sıcaklığı sabittir.
- Sıvıları tanımakta kullanılabilir.
- Alkol 79, civa 359 derecede kaynar.
ERİME:
- Bir katı maddenin ısı enerjisi alarak sıvı hale geçmesine erime denir.
- Erime sıcaklığı: Saf bir katının sıvı hale gelmeye başladığı sıcaklık derecesine denir.
- Buzun erime sıcaklığı 0 derece,
- Mumun erime sıcaklığı 56 derece,
- Demirin erime sıcaklığı 1540 derece dir.
- Erime sıcaklığı; sabittir.
- Büyüklüğü maddenin kütlesine bağlı değildir. Saf katıları tanımakta kullanılır.
DONMA: Sıvı haldeki bir maddenin ısı enerjisi vererek katı hale geçmesine dona denir.
- Örnek: Bir kap içindeki suyu buzdolabının buzluğuna koyarak bekletirsek, bir süre sonra katı hale geçer.
- Donma sıcaklığı: Saf bir sıvının donmaya başladığı sıcaklık derecesine denir.
- Suyun donma sıcaklığı 0 derece,
- Mumun donma sıcaklığı 56 derece,
- Demirin donma sıcaklığı 1540 derecedir.
- Donma sıcaklığı her maddenin sabittir.
- Saf maddelerin erime donma sıcaklıkları eşittir.
SÜBLİMLEŞME
- Katı haldeki bir maddenin ısı enerjisi alarak sıvılaşmadan doğrudan gaz haline geçmesine, ya da gaz halindeki bir maddenin ısı enerjisi vererek sıvılaşmadan doğrudan katı hale geçmesine denir.
- Naftalin ve iyot süblimleşir.
Hal değişimi maddenin kütlesini değiştirmez.
YOĞUNLUK (ÖZKÜTLE)
- Bir maddenin birim hacminin kütlesine yoğunluk ya da özkütle denir.
- Ayırt edici bir özelliktir.
Yoğunluk birimleri;
- Kg/m küp
- g/mL
- g/L
- g/cm küp tür.
- Bir maddenin atıldığı sıvıda batması veya yüzmesi yoğunluğa bağlıdır.
SUYUN KATI VE SIVI HALLERNİN YOĞUNLUK FARKININ ÖNEMİ
- Suyun genleşmesi diğer maddelerden farklıdır.
- Su soğurken hacmi küçülür.
- +4 derecede en küçük hacme ve en büyük yoğunluğa sahip olur.(1 g/cm küp)
- 0 derecede buz olunca hacmi büyür, yoğunluğu azalır. Buz sudan hafif olur.
Bu nedenle;
- Su yüzeyinde donan su, buz tabakası oluşturarak yüzer.
- En soğuk günlerde bile deniz ve göllerin diplerindeki sıcaklık +4 dereceden aşağı düşmez.
- Deniz göllerin diplerindeki su donmadığından, buradaki canlılar yaşamlarını sürdürürler.
- Ortam sıcaklığı düştükçe deniz ve göl yüzündeki buz tabakası kalınlaşır ve alt tabakalardaki suyun
Son düzenleme moderatör tarafından:
